Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PawełBiałynicki-Birula
teżwyobrażeniami,którezzałożeniawtraf-
Podwalinyteoretycznej(naukowej)reflek-
nysposóbmająodzwierciedlaćrzeczywistość.
sjinadnaturąludzkiejwiedzystworzyłafilo-
Wiedziećtoznaczyumiećokreślonąrealność
zofia,nagrunciektórejnaczelnyprzedmiotdo-
mniejlubbardziejrzetelnieopisać,przedsta-
ciekańprzezwiekistanowiłakwestiaodkrycia
wić,awkonsekwencji–zrozumieć.Inaczejmó-
pewnychsposobówpoznania.Szczególnarola
wiąc,wiedzamaumożliwićczłowiekowiuzy-
wtymwzględzieprzypadłaepistemologii,któ-
skanieodpowiedzinanurtującegopytaniaoraz
rejcelembyłoznalezieniemetodyumożliwiają-
orientacjęwtym,wjakisposóbidlaczegoDrze-
cejoddzielenieugruntowanejwiedzyodinnych
czymająsiętak,anieinaczej”.Stanowikluczo-
rodzajówpoznaniapozbawionychprzymio-
wyczynnikwarunkującymożliwośćświadome-
tupewności,takichjak:przesąd,wiara,potocz-
go,sensownegoicelowegodziałania.Jejpojęcie
naopiniaczytzw.zdrowyrozsądek2.Wśladza
ipsofactozakładaspełnienieprzezkonstytuują-
Platonemmożnapowiedzieć,żechodziłoozna-
cejąelementy(przekonania,sądy,wiadomości)
lezieniesposobówumożliwiającychrozgranicze-
określonychkryteriów,wszczególnościimpli-
niewiedzypewnej(episteme)odpozornej(doxa)
kującychponadjednostkowyiobiektywnycha-
–utożsamianejzezłudzeniem,ułudączydomy-
rakter.Tymsamymwiedzęnależyprzeciwsta-
słem(Ziółkowski1989).
wićinnymrodzajomodczuć,takimjakchoćby
Widealnymujęciu,wypracowanymnagrun-
osobisteopinieczyemocje,mającymjedyniewe-
ciefilozofiianalitycznej,zawiedzętradycyjnie
wnętrznyiindywidualnycharakter.
uznawanoprzekonaniaprawdziweiuzasadnio-
Współcześniepojęciewiedzyprzedewszyst-
ne.Zdefinicjimiałasięonawiązaćzmożli-
kimłączysięzrezultatamipoznanianaukowego,
wiewysokimstopniempewnościcodosposo-
zakładającegostosowanierygorystycznychpro-
bujejpozyskania,mającymzkoleizapewniać
cedurmającychzapewniaćjegowiarygodność
prawdziwość,czylizgodnośćzrzeczywisto-
ipewność(metodanaukowa).Nierzadkotrak-
ścią.Prawdamiałastanowićlogicznenastęp-
tujesięjejakowyłączneźródłowiedzyparexcel-
stwopewnegopoznania,wiedzawięcwinnaim-
lence.Wtymznaczeniuwiedzajestutożsamiana
plikowaćpewnośćcodotego,żeobejmowane
zzespołemprzeświadczeńisądówoświeciesta-
niąprzekonaniamajązarównoobiektywnycha-
nowiącychpołączenieopisówfragmentówrze-
czywistościwrazzteoriamiwyjaśniającymiza-
całkowitejrealizacjicelupoznawczego.Prawdapolegana
chodzącewnichzjawiska(Nowak2008).Nauka,
posługującsięuproszczonymimodelamirzeczy-
wistości,możejądogłębniebadaćiwykrywać
korespondencjizfaktami(rzeczywistością)iwtakiteż
sposóbnależyoceniaćteorie.Jejpojęcienagrunciena-
ukiokazujesięzrelatywizowane,gdyżwiążesięzosiąga-
niemkolejnychprzybliżeńdorzeczywistości.Kryterium
istotneprawidłowości,zarazemabstrahującod
uprawdopodobnieniamożnastosowaćjedyniewodnie-
drugorzędnychcech.Summasummarumdziałal-
sieniudotakichtypówwiedzy,którełącząsięzpostępem
nośćnaukowamanaceluzdobyciewiedzyłą-
poznawczymwstosunkudookresówwcześniejszych(np.
czącejwlogicznąspójnośćteorięzobserwowa-
wobecnaukprzyrodniczych,wprzeciwieństwiedohuma-
nymifaktami.Dążeniemnaukipozostajeto,by
jejtwierdzeniabyłymaksymalniezgodnezrze-
czywistością.Wobecciągłegopostępunaukipo-
stulattenwpraktycejestrozumianyjakouzna-
nistykiczysztuki)(Popper2012).
2Wswychposzukiwaniachepistemologiazasadniczo
skoncentrowałaswojąuwagęnadwóch,dopewnego
stopniaprzeciwstawnych,metodach:dedukcjiiindukcji.
Kluczowydylematzwiązanyzichstosowaniempolegałna
nietwierdzeń,któresąuważanezanajbardziej
tym,żeprzezdługiczasnieudawałosiępołączyćichko-
prawdopodobnenadanymetapiejejrozwoju1.
rzystnychcechprzyeliminacjinegatywnych.Oilededuk-
cjamogłasłużyćwyjaśnianiuznanychjużprawidłowości,
1Doocenystopniawiarygodnościokreślonejteorii,
toindukcja–odkrywaniunowych.Problempolegałna
atymsamymwyznaczenialiniidemarkacyjnejmiędzy
tym,żetylkopierwsząznichcechujenienegowanapew-
analiząnaukowąapseudonaukową,obecniesłużywypra-
nośćpoznania.Zatemdedukcjamogłasłużyćjedyniewy-
cowaneprzezKarlaPopperakryteriumfalsyfikowalności.
jaśnianiuczegoś,cojestjużznaneizostałosformułowane
Metodanaukiwedługniegotowistocieracjonalnapro-
wpostacizasad,aleniestwarzałamożliwościposzerzenia
cedurazbliżaniasiędoprawdy.CelemnaukijestDpraw-
wiedzywdrodzeodkrycianowychzależności.Zkoleiin-
doupodobnienie”,comatęprzewagęnadsformułowa-
dukcjanaodwrót:umożliwiającodkrywanienowego,nie
niemDprawda”,żewprzeciwieństwiedoniejniesugeruje
miałazarazemcechpewnegopoznania(Marcos2012).
6
