Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
Rozdział1
zanagrodę,acozakarę.Takwięctoniestanywewnętrzne,wolnawolaczysiła
charakteruczłowiekawyzwalająjegoreakcje;głównąrolęwsterowaniujegoza-
chowaniemodgrywająwzmocnieniapozytywneinegatywne.
Abyjednakskuteczniesterowaćludzkimzachowaniem,należyrozważyćkwe-
stię,jakienagrodysąwdanychokolicznościachodpowiednie.Dobórodpowied-
nichwzmocnieńpozytywnychjestkwestiąznaczniebardziejskomplikowaną,niż
mogłobysięwydawać.Bezichrozpoznania,tzn.bezuzyskaniaodpowiedzina
pytanie,jakiebodźcezewnętrznesąodpowiednimiwzmocnieniamiwokreślonych
okolicznościach,niemożnaoczekiwaćsukcesówwpozytywnymsterowaniu.
Istotnąrolęodgrywatakżeprocedurastosowanianagród.Stanowionasystem
reguł,którewyznaczają,jakczęsto,kiedyijakiezachowanianależywzmacniać.
Drugąmetodąmodyfikacjizachowaniasprawczego(instrumentalnego)jestste-
rowanienegatywne.Wprzeciwieństwiedonagród,któresąstosunkoworzadkim
środkiemsterowaniazachowaniem,karystanowiągłównenarzędziejegozmiany.
Wwieluinstytucjach–przedsiębiorstwachprodukcyjnychlubedukacyjnych–
systemkaraniajestsilnierozwinięty.
Wzmocnienienegatywne,awięcszerokorozumianakara,zregułynieeliminuje
zachowańaspołecznych,leczjetłumiihamujetylkonapewienokres.Pracownik,
któryjestkaranyzaniewypełnianieobowiązkówsłużbowychczygwałcenienorm
etycznych,przestajesięzachowywaćaspołeczniejedyniewokresie,wktórym
istniejezagrożenieponownegowzmocnienianegatywnego.Gdyzagrożeniemija,
wracaondoniepożądanegozachowania.Częstomenedżeromwydajesię,żestłu-
mienieokreślonychreakcjiupracownikajestrównoznacznezicheliminacją.Nie-
stety,przekonanietakieniejestprawdziwe,niejednokrotniebowiemzdarzasię,że
pracownicy,chcącuniknąćnastępnychnegatywnychwzmocnień,planująbardziej
skomplikowaneiwysublimowanereakcje,którezmniejszająryzykokary.
Niewątpliwązasługąbehawiorystówjestnietylkoto,żepodważylimitozna-
czeniukarywkształtowaniuzachowańczłowieka,aletakżeto,żewskazalipewne
warunki,którezwiększająskutecznośćkarania.Ichzdaniemkaramożebyćsku-
tecznawtedy,gdyzostaniewłączonawkompleksowyprogrammodyfikacjizacho-
wania.Trzebawięcosobiekaranejdostarczyćposzerzonyrepertuartakichzacho-
wań,którezastąpiąreakcjeniepożądanereakcjamispołecznieakceptowanymi.
Skutecznośćstosowanianegatywnychwzmocnieńzależywięcodtego,czypotrafi
sięwskazaćczłowiekowialternatywnedziałania.
Wypowiadającsięowzmacnianiunegatywnym,niemożnapominąćaspektów
etycznych.Problemytesąszczególnieistotne,kiedyodpowiadającnaprakseolo-
gicznepytanieoskuteczność,umniejszasięznaczeniewszystkichinnychproble-
mów.WopiniiSkinnera(1978)stosowaniekarnietylkomamałąwartośćprakseo-
logiczną(instrumentalną),alejestnieuzasadnionezetycznegopunktuwidzenia.
Rezygnacjazwszelkichformkaraniazewzględunazłożonośćproblemunie
wydajesięanikonieczna,aniuzasadniona.Niestety,aspołecznychzachowańnie
możnawyeliminowaćtylkoprzezodpowiednieukształtowanieśrodowiska,likwi-
dacjęzagrożeńirozwójkultury.Zachowaniaczłowiekazależąnietylkoodśrodo-
