Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.L)ordrechronologiquedesinscriptions
29
parlemauvaistemps,elleaperducependantsonrègnedescœurs27.Lescepticisme
religieuxtrouvesespartisansparminombreuxreprésentantsdelasociétéromaine.
L’indirencefaceauxcultestraditionnelsetfaceauxcoutumesyliéesestvisibledans
plusieursouvrageslittéraires.Juvénalécritausujetducultedesmorts,delavieau-delà
etdescroyancesyliées:
Essealiquosmanesetsubterranearegna
etcontumetStygnoranasingurgitenigras
atqueunatransirevadumtotmiliacumba
necpuericredunt,nisiquinondumaerelavantur…”28.
K.Latte,auteurdel’ouvragesurledroitsacral,voyaitégalementlesrai-
sonsduchangementdescoutumessépulcralesdansladégénérationdelasociété
romaine29.Seloncequ’iladéterminé,lamontéedesdélitssépulcrauxcorres-
pondàlamoitiéduIIesiècle.Lephénomènedeviolationdesépultures’étant
généralisé,leshabitantsdel’Italiesontobligésàrechercherdenouvellesformes
delaprotectiondemonumentsfunéraires.L’apparitionàcetteépoquedelacou-
tumed’entourerlesparcellesdecimetièred’unmurenestunexempleparlant30.
Lesparentalesetlesdistributionsyliées,dontlesdébutscorrespondentàlapre-
mièremoitiéduIIesiècle,sontuneautrepreuved’unsoucicroissantdegarantir
lapaixdesmorts.Lagénéralisationdelapratiqued’inséreruneclausepénaleavec
uneamendesépulcraledanslesépitaphes,quiestsimultanémentuneexpression
delapéremptiond’anciennesprescriptionsducultedesmortsconsacréesparlatra-
dition,enestunachèvement.
Nossuggestionssurlesdébutsdelatraditiondepénaliserdesamendeslesviola-
teursdetombesseconfirmentégalementparlesdatesdelapublicationdespremiers
éditsimpériauxavecdesdécisionssurledroitfunéraire.Lespremièresloisdecetype
sontéditéesparTrajanetparHadrien,cequi,dansl’histoiredudroitromain,aouvert
unesériedeconstitutionsimpérialesprécisantlesdécisionsdudroitfunéraire.Tra-
jan,danssarésolutioninclusedansletexteditGnomonieIdiologa,concernantavant
toutleshabitantsdel’Egypte,selonF.deVisscherdénoncelecaractèrefiauduleux
27J.Carcopino,ŻyciecodziennewRzymiewokresieCesarstwa,trad.M.Pąkcińska,Warszawa1966,
p.125.
28Juv.II149-152;uneopinionpareillechezLuciendans:Menniposalbowróżbazzaświatów,
ch.17etdansOopłakiwaniuzmarłych,ch.22.Lucien,Dialogi,trad.W.Madyda,t.II,Warszawa-Wroc-
ław-Kraków1967.
29K.Latte,op.cit.,p.93etsqq.
30W.Altmann,op.cit.,p.82.Lescimetièrespublicssontenétatlepire,onyenterrelescorpsdes
Romainslespluspauvres.Surlesfausses,cf.Varrode1.1V
,25:Extraoppidaaputeisputiculiquodibi
inputeisobruebantrhomines,nisipotius,utAeliusscribit,puticulaequodputescebantibicadaveraproiecta,
quilocuspublicusultraExquilias.Aucimetièredel)Esquilin,onvoittouslesjoursdestombesfouillées
etcecijusqu)àlaliquidationducimetière.Cf.Hor.,SatI8,11;Epod.5,99.Àcesujet,cf.R.Pöhlmann,
DieUbervölkerungderantikenGrossstädte,in:Preisschriftengekröntundherausgegebenvonderfürstlich
Jablonowski’schenGesellschaftzuLeipzig,Leipzig1967,XXIV
,p.13,2-137.