Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2
EdwardGolec,TomaszSzaporów
AMPUTAcJEIProTEzoWAnIEkończyn
nAPrzESTrzEnIDzIEJóW
Termin„amputacja”wywodzisięzjęzykałacińskiego
odprzymiotnikaambi(okrężnie)orazodczasownika
putto,putarae(obcinać).Przyjmujesię,żeterminten
wkontekściemedycznymzostałporazpierwszyużyty
przezLowelaiznalazłswojemiejscewdzieleotytule
Adiscourseofthewholeartofchyrurgerie.Natomiast
nazwa(słowo)„proteza”wywodzisięzjęzykagreckiego
ioznacza„użyty,zastosowanydodatek”.
Odzaraniadziejówamputacjekończynbyływyko-
nywanenietylkojakopostępowaniemedyczne,aletak-
żejakoformakaryzapopełnioneprzestępstwaizbrod-
nie.Wedługzasadokreślonychprzezszariatzakradzież
groziłaamputacjarękiprawejlubjejpalcówalboam-
putacjakrzyżowa:rękiprawejipalcówrękilewej,na-
tomiastzaponownepopełnienietegoprzestępstwa
groziłaamputacjastopy.ZkoleiKodeksHammurabiego
zawierałsystemkaropartychnazasadzie„okozaoko,
ząbzaząb”lub„czymtouczyniłeś,tociodetniemy”.
Odcięciemkończynkaranowięcm.in.zakradzież,błę-
dy„lekarskie”czyteżusunięcieprzezniewolnikajego
oznakowania.Udokumentowanazostałarównieżam-
putacjarękipolskiegoszlachcicaMichałaPiekarskiego
w1620r.zapróbęzamachunakrólaZygmuntaIIIWazę
(zapodniesienierękinakróla).
Pierwszeprotezyamputowanychkończynbyłysto-
sowanejużwepoceneolitu–przedewszystkimmiały
charakterkosmetycznegouzupełnieniaczęścikończyn
utraconychwwynikuróżnegorodzajuwypadkowych
zdarzeńlosowychlubwtrakciedziałańwojennych.
Protezowanieamputowanychkończynbyłorównież
znaneipraktykowanewstarożytnymEgipcie.Trudno
jednoznacznieustalić,czybyłotozamierzonedziałanie
przyżyciowe,zmierzającedoprzywróceniautraconych
funkcjimotorycznych,podporowychifunkcjonalnych
lubzaplanowanegoograniczeniapourazowegokalec-
twa,czyteżjedyniepośmiertneioznaczeniureliginym
kosmetyczneuzupełnieniewcześniejutraconychczęści
kończynylubkończyn.
Pierwszy
opis
zamierzonej
amputacji
kończy-
ny,zpowoduzgorzeliniedokrwiennej,pochodzi
ztraktatuOstawachautorstwaHipokratesa,apierw-
szewzmiankioprotezowaniukończynzKsięgiRigVeda
z1500–800–r.p.n.e.orazz300r.p.n.e.zterenówCe-
sarstwaRzymskiego,gdzieprotezytebyływykonane
zdrewnaibrązu.Zokoło1000r.p.n.e.pochodzinato-
miastgrafcznieudokumentowanaprotezakosmetyczna
paluchastopy.
Między218a202r.p.n.e.Piliniuszopisałwykona-
nądlaMariusaSergiusaprotezęręki,którątenutracił
wIIwojniepunickiej.Początkowo,alerównieżwlatach
znaczniepóźniejszych,protezyte,najczęściejwpostaci
haka,byływykonywanezdrewnalubżelaza.Z484r.
p.n.e.pochodziwzmiankaautorstwagreckiegohistory-
kaHerodotaozaprotezowaniustopyjeńcawojennego
Hegezystrausaprotezązdrewnapotym,jakjąsobie
odciął,abyuniknąćuwięzienia.
Proszępamiętać,żewtymczasiezamierzone(pla-
nowe)amputacjekończynbyływykonywanesporadycz-
nie,azpewnościąbezskutecznegoizamierzonego
oparciawzasadachanty-iaseptyki,atakże,wrozumie-
niudzisiejszychstandardówoperacyjnych,bezzabez-
pieczeniaanestezjologicznego.Najczęściejwtymczasie
dozłagodzeniadoznańbólowychbyłstosowanyalkohol
lubopium.Zasadyte(anty-iaseptyki)zostaływpro-
wadzonedopraktykichirurgicznejwEuropiedopiero
wdrugiejpołowieXIXw.,awPolscezawdzięczamyich
rozpowszechnieniedr.MarianowiWydrzywalskiemu,le-
karzowizeszpitalawPiotrkowieTrybunalskim,comia-
łomiejscewroku1867.Bezpośredniąinspiracjądoich
wprowadzeniabyłartykułautorstwaprofesoraListnera
opublikowanywpoczytnymdodziśczasopiśmienauko-
wym–„Lancet”,któregoprenumeratorembyłdrMarian
Wydrzywalski.Trudnowtymmiejscunieprzywołaćtak-
żeosobyprofesoraUniwersytetuJagiellońskiegowKra-
kowieJanaMikulicza-Radeckiego,którywlatachpóź-
niejszych,rozwiajączasadyanty-iaseptyki,pierwszy
3
