Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ArtyściANdersa•cONtiNuitAeNOVitA
doJangiJulwUzbekistanie.ZUzbekistanuWestwalewiczdotarłdoIranu,gdzie
w1943r.,wBagdadzie,poznałMelchioraWańkowicza.Znajomośćta,podtrzymy-
wanaprzezkolejnelata,przyniosłaowocewpostaciwykonanychprzezartystęjużna
ziemiwłoskiejireprodukowanychnałamachnOrłaBiałego”ilustracjidopublikowa-
nychtamtekstówpisarza80.
DoorganizującychsięwTatiszewiePolskichSiłZbrojnychdołączyłznanypóź-
niejzeszkicówspodMonteCassinoartystamalarzamator,KarolBadura,którywstą-
piłdoSzkołyPodchorążychwrejonieTaszkientu.Stamtądtrafiłw1943r.naŚrod-
kowyWschód,gdziedługoleczyłsięwwojskowychobozachdlamalaryków.Swoją
twórczośćrysunkowąrozwinąłprzezilustracjewykonywanedopowstałegow1943r.
pismanSitwa”.
Walorartystyczny,opróczwartościhistorycznejidokumentacyjnej,mająprace
StanisławaFrenkla,zarównotewykonanewniewolisowieckiej,jakitepowstałepo
szczęśliwejewakuacjidoIranu,gdzieprzedwojennystudentkrakowskiejASPtrafił
wkwietniu1942r.AresztowanyprzezNKWDwczerwcu1940r.weLwowiezostał
skazanynatrzylatałagrunaSyberiiwUnżłagu–UnżenskimIsprawitielnymŁagierie81.
Tutajuratowałgoprzedśmierciągłodowąipozwoliłnieznaczniepoprawićloswięźnia
jegotalentmalarski.Dostępnymiśrodkamimalowałportretystrażnikówifunkcjona-
riuszywładzyobozowej.PrzemieszczającsiępoZwiązkuSowieckim,dotarłdoKazach-
stanu,gdziewAłmaAciezostałpracownikiemZwiązkuArtystówKazachstanuiznów
malowałsowieckichdygnitarzyiwojskowych82.Jakwspominałw2000r.:n(ł)m.in.
napodstawiefotografiirobiłemportrettowarzyszaŁawrientijaBerii–jednegozgłów-
nychwykonawcówzbrodnistalinowskich.Niemogłemjednakwswojejartystycznej
wizjiwykorzystaćniczego,coniebyłobyzgodnezustalonymkanonemobowiązującym
woficjalnychportretachmężówstanu.Kolorystykaowychpaństwowychwizerunków
byłarównieskodyfikowana,cowsztucebizantyńskiej”83.NiebawemFrenkielwstąpił
do57.DywizjiPiechotyArmiiPolskiejwZSSRijakożołnierz,jużwTeheranie,został
zatrudnionyjakotłumaczwkwaterzegłównejwojska.
Ztegookresupochodząm.in.wykonanenajczęściejwołówkuscenyprzedsta-
wiająceszpitalewojskoweprzepełnionechoryminatyfuswysiedleńcami.Frenkielnie
nawiązałwtymczasiewspółpracyzRomanemSchneidereminieuczestniczyłwor-
ganizacjiżyciaartystycznegowTeheranie.Zmieniająckilkarazyprzydziaływojskowe,
ostatecznietrafiłdopolsko-brytyjskiejżandarmeriiiw1943r.wyjechałwpierwdo
Palestyny,anastępniedoEgiptu,gdzieskończyłpodchorążówkę.
Stosunkowoszybko,wgronieuratowanychzZSRRpolskichartystówznalazł
sięJanMarianKościałkowski,którytrzylataprzedwojną,odwrześnia1936r.był
80
Jesienią1943r.malarzbyłjużnaPółwyspieApenińskim,gdziepracowałwprzeniesionejzAfryki
DrukarniPolowejOddziałuOświaty2Korpusu.
81
StacjaSuchobezwodnoje,niedalekomiastaGorki.
82
Za:http:llwww.muzeum.umk.pllsztuka_polskalstanislaw-frenkiel,dostęp24.12.2012.
83
J.W.Sienkiewicz,„Odpowiedzinieotrzymałem…”.OstatniwywiadzeStanisławemFrenklem,(w:)Sztu-
kawpoczekalni.Studiazdziejówplastykipolskiejnaemigracji1939-1989,Toruń2012,s.361.
42
