Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
politykęateizacji.Wtymsensieateiści,jakoswegorodzajunproduktdocelowy”
centralniesterowanychdziałańpaństwa,stanowilirdzeńtychzabiegów,costawia-
łoichwcentrumuwagi(wzałożeniu:równieżwcentrumuwagisocjologicznej).
Zkoleireligia-jakofaktspołeczny,którywmyślwytycznychmarksizmu-le-
ninizmupowinnosięsystematycznieusuwaćzarównowjejwymiarzeświado-
mościowym,jakiinstytucjonalnym-corazbardziejmiałaschodzićnaperyferie
życiaspołecznego,ażpocałkowityjejzanik.Jakotakaniewymagałatyleso-
cjologicznejuwagi,cotematniewiary.Tylezałożenia,nijaksięjednakniemające
dorzeczywistejsytuacji.WczasachPRLtematreligiipodejmowanybyłprzez
polskichsocjologównieporównanieczęściejniżtematjejbraku.Oiletendrugi
jakośistniałnasocjologicznejmapie,tobyłotoistnieniewformieszczątkowej.
Trudnozatempowiedzieć,abyśmyprzynajmniejprzezpierwszychpiętnaścielat,
jakienastąpiłypo1989roku,mielidoczynieniazwymazywaniemzsocjologicz-
nejmapyproblematykiniewiary.Ona,równieżprzedtącezurą,byłatamniemal
nieobecna.Zpewnościąjednakpostępującąmarginalizacjęproblematykiniereli-
gijnościiniewierzącychpogłębićmogłypo1989rokudwadodatkoweczynniki.
Popierwsze,resentyment,którymógłdotknąćrównieżsocjologów,wobectematu
niewiaryiateizmujakokojarzącychsięzdopierocoobalonymsystemem10.Ate-
izmibadanianadnimmogłystaćsięzatemofiarąnegatywnychskojarzeń11.Po
drugie,wpłynąćmogłynatofaktycznabiernośćibrakspołecznejwidoczności
samychniewierzących.Poroku1989całkowitejdezorganizacjipoddanezostało
TowarzystwoKrzewieniaKulturyŚwieckiej,głównestowarzyszeniezrzeszające
osobyniewierzące(choćwjegodziałaniazaangażowanychbyłorównieżwiele
osóbwierzących,zob.Mucha1988:187).Ateizmjakopostawaświatopoglądo-
wanabrałpejoratywnegowydźwięku.Aktorem,którynajwięcejzyskałnatrans-
formacyjnychprzemianach,okazałsięKościółkatolicki.Kojarzonyjakojeden
zprotagonistówprocesuobaleniasocjalizmu,wwymiarzeniematerialnymcieszył
sięspołecznymzaufaniem,wwymiarzematerialnymzaśpolityczniezadekreto-
wanymuruchomieniemprocesurestytucjizagrabionegowczasachPRLmienia
(poprzezpowołaniedożyciaw1989rokuKomisjiMajątkowejdlaKościołakato-
lickiego).Wszystkotosprawiło,żereligiaprzesunęłasięwcentrumuwagi(spo-
łecznej,politycznej,medialnejinaukowej),spychającateizmnaperyferiaiczy-
niącateistówniewidocznymi,wtymidlaoglądusocjologicznego,wbardziejlub
10
Nieistotnezpunktuwidzeniaprowadzonychprzezemnieanalizjestto,czywroku1989
systemielityepokisocjalizmuwPolscezostałyfaktycznieobalone,czyteż,naskutekróżnegotypu
niejawnychdziałań,restytuowanenanowychzasadach,jaktwierdząniektórzyznawcyproblematyki
(Staniszkis2001;Zybertowicz1993).
11
Oczywiścienieprawdziwyjestczarno-białyobrazpodziałunaateistycznychaparatczyków
komunistycznejwładzyorazreligijnąsolidarnościowąopozycję.Zarównowoboziewładzyczęsto
możnabyłospotkaćosobyreligijne,jakijednymzpodstawowychfilarówopozycjibyłalaickain-
teligencja.Mówiącotakimuproszczonympodziale,mamraczejnamyślirozkładstereotypowych
skojarzeń-gdziekomunizmsprzężonyjestzateizmem,zaśantykomunizmzreligijnością-niezaś
szczegółowąhistorycznąrekonstrukcję.
46
