Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
13
sięznimiintegrującą1.WyjątkiembylituŻydzigłówniewkrajachzachodnioeuro-
pejskich,którzywefekciehaskalistalisięnp.Niemcami,FrancuzamiczyAnglikami
jedyniemojżeszowegowyznania.Procestenzapewnebysiępogłębiał,wAmeryce
zakończyłsięonwłaściwiepowodzeniem,lecznadrodzejegorealizacjiwEuropie
stanęłyjużnambardzowspółczesnenacjonalizmy,zarównopostronieposzcze-
gólnychnarodówStaregoKontynentu,jakisamychŻydów,rozbudzonewrazz
XIX-wiecznąrewolucjąwsferzepolityki,gospodarkiikultury.
Jakotrzeciąhistorycznąanalogięmożnawskazaćmasoweexodusykilkueu-
ropejskichnarodów(przedewszystkimPolakówiNiemców)wczasieipozakoń-
czeniuIIwojnyświatowej.Trudnownichdostrzec,np.wzsyłkachPolakówwgłąb
sowieckiejRosji,zKrajuWartydoGeneralnejGuberniczyprzesiedleniachnaza-
chódwzwiązkuzpowojennązmianągranicwsumieponad10milionówPolaków
iNiemców,jakikolwiekelementdobrowolności.Pozatymowemigracjedotyczyły
osóbopodobnych,oilenawetnieidentycznychkulturachorazreligii,apozatym
przemieszczałyoneowemilionyludzizrodzinnychstronwśrodowiskanarodowo
dlanichtożsame.Nieoznaczato,żedlaniektórychznichowauwarunkowana
główniewielkąpolitykąwędrówka,anastępniedługaasymilacjawnowymotocze-
niuniebyłytrudnymitraumatycznymprzeżyciem,codotyczyłorównieżkonieczno-
ścidostosowaniasiędonowychwarunkówżyciaipracy,nowegootoczenia,są-
siadówitd.(np.dlamieszkańcówprzedwojennychpolskichkresówwschodnich
nierazszokiembywałozetknięciezpozostawionymprzezNiemcównaDolnym
Śląsku,ZiemiLubuskiejczyPomorzuZachodnimichcywilizacyjnymdorobkiem).
Nadodatekwświadomościtychprzesiedleńcówtkwiłaniepewnośćcodotrwałości
pobytuwnowymmiejscuzamieszkaniaorazprzyszłychijaknajbardziejindywidu-
alnychlosów.Nietrzebachybadodawać,żeolbrzymiawiększośćówczesnych
migrantówtraktowałateprzymusoweprzesiedleniajakowielkąosobistątragedię,a
nadodatekbyłyoneczynnikiemznaczącopogłębiającympowojennychaos2.
Podwzględemmasowychiwtakichprzypadkachwymuszonychpolitykąmi-
gracjiorazrównieżpojawianiasięwposzczególnychpaństwachwszelkich„niele-
galnych”obywatelidziejeitonawetnieodległeEuropynotowałyteżinneprzypadki.
PrzypomnętutylkorozgrywającąsięwczasieIwojnyświatowejnajejkulturowym,
osmańskimpograniczutragedięOrmian,wnastępnejWielkiejWojniepociągiDeu-
tscheBahnwioząceeuropejskichŻydówdogettiobozówkoncentracyjnych,czy
teżistniejącypomiędzytyminajwiększymikonfliktamizbrojnymiXXw.ipraktycznie
zapomnianyproblemtzw.bezpaństwowców.Oilewdwóchpierwszychwspomnia-
nychtudramatachoczywistybyłmasowyiludobójczycharaktertychdziałań,to
trzeciproblemlicznego,lecznigdyniemasowegozjawiskabezpaństwowcóww
międzywojennejEuropiemiałcharaktermarginalny.Byłonskutkiemzmianprze-
1LiteraturadotyczącadziejóweuropejskichŻydówjestbardzoobszerna,aprzytoczyćtudlaprzykładu
można:A.Eisenbach,EmancypacjaŻydównaziemiachpolskich1785-1870natleeuropejskim,War-
szawa1989;P.Johnson,HistoriaŻydów,Kraków1993;H.Hauman,HistoriaŻydówwEuropieŚrod-
kowo-Wschodniej,Warszawa2000.
2OtymjakiebyłytraumatyczneprzeżyciaPolakówlubrównieżNiemcówprzesiedlanychpo1945roku,
jakieztymbyłyzwiązaneniebezpieczeństwaoraznietylkoosobisteorazwyłącznieindywidualnetra-
gedie,najlepiejpoświadczaliteraturaocharakterzewspomnieniowymczypamiętnikarskim(sporojej
przykładówpublikowałnp.kwartalnik„Karta”),aleniebrakujeteżpublikacjianalizującychtekwestie
wznacznieszerszyminaukowymkontekścienp.:M.Zaremba,WielkaTrwoga.Polska1944-1947,
Kraków2012;H.Mordawski,ZiemieOdzyskane1945-1956,BrzeziaŁąka2015;A.Beevor,Berlin1945.
Upadek,Kraków2015.
