Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rozwójosobniczyczłowieka–podstawowepojęcia
1.Rozwójprogresywny–przewagaprocesów
anabolicznych2(tworzenia,syntezy).Etapten
obejmujeokresprenatalnyorazdzieciństwa
imłodościdozakończeniawzrastaniawyso-
kościciała.Wpediatriinosionnazwęwieku
rozwojowego.Możnagookreślićjakociągpo-
zytywnychzmianwzmacniającychwcześniej
ukształtowanecechyistanowiącychpodsta-
węnastępnychprzemian.Czastrwaniatego
etapuuczłowieka(wporównaniuzinnymi
naczelnymiantropoidami)jestbardzodługi
(zwłaszczaczastrwaniaokresuodurodzenia
dopoczątkupokwitania).Istniejewieleprób
wyjaśnianiategozjawiska.Najwięcejzwolen-
nikówmapogląd,żetakdługiokresjestpo-
trzebnydoosiągnięciaodpowiedniegopozio-
murozwojupoznawczego(Leigh,Park,1998).
2.Równowaga–względnastabilizacjaproce-
sówanabolicznychikatabolicznych3(równo-
wagametaboliczna).Jesttookresdorosłości,
zwanyteżpełniążycia.
3.Zmianyinwolucyjne(regresywne)–prze-
wagaprocesówkatabolicznych.Jesttookres
starzeniasięistarości,wktórymwystępują
zmianywsteczne(zanikowe)wielutkanek,
narządówifunkcjiorganizmu.
Etapytedzieląsięnaposzczególneokresy
(fazy)iwichwyróżnianiuantropolodzy,lekarze
ipsycholodzystosująróżnekryteriainazwy.Jest
tospowodowanetym,żeniemawyraźnychiła-
twychdoustaleniagranicmiędzyposzczególny-
mietapamiiokresami.Granicetesąumowne
–czasemwyznaczajewiekkalendarzowy,cza-
seminstytucjaedukacyjna(np.okresprzedszkol-
2Anabolizm–częśćmetabolizmu(przemianymaterii),re-
akcjebiochemiczne,wktórychtworzonesązwiązkiorganicz-
nezłożonezsubstancjiprostszych(np.białkazaminokwa-
sów).Reakcjetewymagajądostarczeniaenergii.Efektemtych
procesówjesttworzenieiwzrostkomórek,tkanek,narządów.
3Katabolizm,przeciwieństwoanabolizmu–proces
rozpaduzłożonychzwiązkóworganicznychnaprostsze
(np.wczasieoddychaniautlenianiecukrówdodwutlenku
węglaiwody),towarzyszymuuwalnianieenergii.
ny)lubzjawiskobiologiczne(np.okresdojrzewa-
niapłciowego).Propozycjępodziałuontogenezy,
którymożebyćużytecznyzpunktuwidzenia
wychowaniaikształceniapodanowtabeli1.1.
1.3.Dymorfizmpłciowy
Charakterystycznącechąrozwojuosobniczego
jestdymorfizmpłciowy.Pojęcietooznaczazróż-
nicowanie(dwupostaciowość)właściwościfizycz-
nych,funkcjonalnychipsychicznychzależnych
odpłci.Dymorfizmpłciowywystępujeuwszyst-
kichgatunków.Uczłowiekapojęciepłcijestbar-
dzozłożone.Wyróżniasięm.in.płeć:gonadalną,
hormonalną,genitalną,metrykalną,psychicz-
ną,społeczną(zob.Cz.I,rozdz.5.1).Płećczłowie-
kajestjednoznacznieokreślona,gdywszystkie
ww.elementywskazujątęsamąpłeć–żeńską
lubmęską.
Współcześniepłećniejestuznawanawyłącz-
niezacechę(kategorię)biologiczną.W1979r.
RhodaUngerzaproponowałatermingender,któ-
rybyłpierwotniestosowanyzamiennieztermi-
nemangielskimsex.Obecnieokreślenie
gender
(używanewtejpostaciwjęzykupolskim)odnosi
siędopłcispołeczno-kulturowej(wodróżnieniu
odpłcibiologicznej).Genderdefiniujesięjako:
Uspołecznąikulturowątożsamośćpłci,czyli
wszystkierole,cechyizachowaniazwiązanezpo-
jęciemkobiecościlubmęskości”(www.gender.
uw.edu).
Dymorfizmpłciowyprzejawiasięjużpodczas
zapłodnienia.Stopniowopogłębiasięwmiaręroz-
woju,zUkulminacją”wokresiedojrzewaniapłcio-
wego,iutrzymujesiędokońcażycia.Biologiczne
uwarunkowaniadymorfizmuwniektórychsfe-
rachiokresachrozwojumogąbyćmodyfikowane
przezczynnikiśrodowiskoweikulturowe.Dotyczy
tonp.wcześniezaznaczającegosiędymorfizmu
wzakresierozwojumotorycznego(zob.Cz.I,
rozdz.3.2).
24[[[
