Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
36
bIskupWARmIŃskIJÓZEFAmbROżyGERITZ(1783-1867)
dosyćspokojnym,wolnymodwielkichzamieszekulicznychiprzeważniekonser-
watywnym65.
szkolnictwowarmińskienapoziomieelementarnym,średnimiwyższymznaj-
dowałosięwgestiikościołakatolickiego.Zczasempowstawałytakżeszkołyewan-
gelickieorazszkołyprywatneizawodowe.państwopruskieroztaczałojednaknad
kościelnymszkolnictwemswojąinstytucyjnąkontrolęipoprzezzarządzeniaurzę-
doweorazkontrolęfinansówiwizytacjeszkółmiałodużywpływnajegokształt
ifunkcjonowanie.Zarządzeniapaństwowezjednejstronywpływałynapodnie-
sieniepoziomuszkolnictwa,zdrugiejjednakmiałycharaktergermanizacyjny,co
niekonieczniepodnosiłopoziomedukacjimniejszościpolskiej66.podobniejak
szkolnictwotakżeiopiekaspołecznaicharytatywnanaWarmiiprowadzonabyła
przezkościół.WXIXw.stopniowoprzejmowałojąpaństwo,zlecającjejkoordy-
nacjęmagistratommiejskimiwładzompowiatowym67.
OdłączenieWarmiiodkrólestwapolskiegoudałosiękrólowiprusbezwięk-
szychtrudności.Odebraniewłasnościiwpływówadministracyjnychkościołowi
katolickiemunatymobszarzewzbogaciłoskarbieckrólewski,pozwoliłoteżwłą-
czyćWarmięwstrukturypaństwapruskiegoistopniowoasymilowaćludność
znowąojczyzną.Nieudałosięjednakwładzompruskimzlikwidowaćodrębności
Warmii,przejawiającejsięnietylkoobecnąwtejkrainiemniejszościąpolską,ale
przedewszystkimsilnymkatolicyzmem,któregorestrykcjezestronypaństwaifa-
woryzacjaprotestantyzmuniezdołałypomniejszyć.
2.DiecezjawarmińskanaprzełomieXVIIIiXIXwieku
Anektowanew1772r.dokrólestwapruskiegoziemiepolskiobejmowałyob-
szarsześciudiecezjikatolickich,wtymwcałościdiecezjęwarmińskąichełmiń-
ską(bezTorunia)68.Diecezjawarmińska,erygowana28VII1243r.69przezlega-
tapapieskiegoWilhelma,biskupamodeny,dekretemNoverituniversitasvestra,
apotwierdzonaprzezpapieżaInnocentegoIVlistamiapostolskimi:Hiis,quaeper
dilectosfliosz29VII1243r.dobiskupapruskiegoChrystianaiJustispetentium
desideriisz8X1243r.dowielkiegomistrzakrzyżackiego,byłanajobszerniejszą
65J.Jasiński,ZzagadnieńWiosnyLudównaWarmii,kmW1960nr4,s.524-544.
66s.Achremczyk,Warmia,s.288-292;J.Jasiński,ŚwiadomośćnarodowanaWarmii,s.65-69.
67DkDWIII,s.174-179.
68J.Wysocki,Kościółkatolickipodzaborempruskim,s.131;b.kumor,Ustrójiorganizacja
Kościołapolskiegowokresieniewolinarodowej(1772-1918),kraków1980,s.175.
69Datadzienna,wzapisieoryginalnym:quartodiestantisJulii,określonawedługnajnowszych
ustaleńchronologicznychwskazującychnabolońskisystemdatowania.Zob.A.Radzimiński,
Wokółpoczątkówdiecezjichełmińskiej,„ZapiskiHistoryczne“61(1996)z.2-3,s.7-12.
