Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
50
Wstęp
zasadyracjonowaniawymianywalutdostarczyłydokładnietegonarzędzia,ja-
kiebyłopotrzebnedokontroliskładnikówniemieckiegoimportu109.Wprzy-
padkukontyngentówBrüningsięjednakzawziął.Jegorządbyłhojnywe
wspieraniurolnictwapodkażdyminnymwzględem,aletutajkompromisubyć
niemogło110.TakżePapeniSchleicherposzliwtejkwestiiwśladyBrüninga.
Papenwprawdziezasadniczozaaprobowałkontyngenty,niemniejtylkowra-
machlimitówudozwolonychzgodniezobowiązującymitraktatamihandlowy-
mi”
,akiedyjegorządupadł,zestronySchleicheraniebyłojużżadnychinnych
konkretnychdziałań111.Towszystkodoprowadziłojednaklobbyrolniczedo
stanięciawjawnejopozycjiwobecRepubliki112.Napoczątku1933rokujego
liderzyinterweniowaliuprezydentaPaulavonHindenburga,samegowłaści-
cielawielkiejposiadłości,abyskłonićgodozaakceptowaniakoalicjiDNVP
HugenbergainazistowskiejpartiiHitlera.Podobniejakzwolennicyzbrojeń
iodmowyspłatydługu,takżerolnicychcielirządu,któryjednostronniereali-
zowałbyichkoncepcjęniemieckiegointeresunarodowego,zmuszającsąsia-
dówipartnerówhandlowychNiemiecdoakceptacjiichwarunków.
V.
WrogowieliberalizmuwyraźniezyskiwaliwNiemczechpopularność.Do
roku1932szkodauczynionasystemowiparlamentarnemumogłabyćjuż
wgruncierzeczynieodwracalna,czyniącbardziejprawdopodobnymniżnie,
żeRepublikaWeimarskazostałabyzastąpionaprzezjakiśrodzajautorytarne-
go,nacjonalistycznegoreżimu.WkońcuNiemcywroku1932kończyłyzge-
nerałamizarównonastanowiskukanclerza,jakiprezydentaRepubliki.Mimo
toimwięcejwiemynatematzakulisowychmanewrów,które30stycznia1933
rokudoprowadziłydonominacjikanclerskiejdlaHitlera,tymmniejpewne
wydajesię,żetoszczególnerozwiązaniebyłowjakimkolwieksensienieunik-
nione.Wszystkieargumentyzdająsięzmierzaćdoopinii,żeświatumożna
byłozaoszczędzićkoszmarudyktaturynarodowosocjalistycznej,gdybyHitler
byłtrzymanyzdalaodrządutylkokilkamiesięcydłużej.Naziścidotarlido
swojegonajbardziejspektakularnegotriumfuwyborczego,gdyzgromadzili
37,2%głosówwlipcu1932roku,tj.wwyborachpowszechnych,którenastąpi-
łypoodsunięciuBrüninga.JednakdziękisprzeciwowiprezydentaHindenbur-
109Poglądobecnyuobrońcówprotekcjiprzemysłowejwsektorachtakich,jaktekstylny,niemniej
odrzucanyprzezministragospodarki;patrzK.Wiegmann,TextilindustrieundStaatinWestfalen
1914-1933,Stuttgart1993,s.220-22.
110D.Petzina,DieVerantwortungdesStaatesfuerdieWirtschaft,Essen2000,s.10-45.
111TęprzerwępomijaSpauldingwOsthandel,s.222-33.
112OpróczkwestiihandlowychgłównątroskąReichslandbundu[ZwiązekZiemskiRzeszy–naj-
większaorganizacjarolniczaRepublikiWeimarskiej,zrzeszającawielkichfarmerówwspierałanazi-
stów(przyp.tłum.)]byłopowstrzymywaniewszelkichdziałańzmierzającychdodzieleniawielkich
posiadłościnawschodzieiobjęcieichosadnictwemchłopskim.PatrzS.Merkenich,GrueneFront
gegenWeimar:Reichs-LandbundundagrarischerLobbyismus1918-1933,Düsseldorf1998,s.300-19.
