Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
53
dzy,cojesttylkojeszczejednymskutkiemprzywiązywaniazbytdużejwagido
tworzeniamiejscpracy.Wstosunkudobezrobociamożliwyjestprzecieżopis,
wktórymreżimHitlerapoprosturealizowałoddawnaspóźnioną,praktyczną
odpowiedźnaniemieckipoważnykryzysgospodarczy.Tymczasemwrzeczy-
wistościwwielutekstach,nawettychostatnich,wyczuwasięnutkipodziwu
dlaumiejętnościreżimuHitlerazerwaniazesztywnymkonserwatyzmem,któ-
ryrzekomokrępowałwcześniejszerządy123.Jaktojednakbyłojużwspomnia-
neibędziepokazanewszczegółachwnastępnymrozdziale,ukeynesowskie”
podejściedoproblemubezrobociaitworzeniamiejscpracynigdynierzucało
sięwoczywśródlistynajważniejszychzadańrząduHitlera,mimożetaksię
powszechnieuważa.Najbardziejkluczowedecyzjedotyczącepolitykigospo-
darczejpodjętewlatach1933-1934dotyczyłyniebezrobocia,aledługówza-
granicznychNiemiec,ichwalutyizbrojeń,awsprawachtychniemogłobyć
nawetpozorówpolitycznejniewinności.Byłyonebowiemsamymrdzeniem
nacjonalistycznegoprogramuasertywności,którabyłaprawdziwymcelem
rząduHitlera.Cowięcej,gdyoddamyjużnależnąsprawiedliwośćnaciskowi
nasprawyzagranicznegodługuizagranicznegohandlu,staniesięteżjasne,że
dlawielumilionówNiemcówcudgospodarczyHitlerabyłwistociebardzo
ambiwalentnymdoświadczeniem.
Jeślichcemyuniknąćzdepolityzowanejhistoriigospodarczejreżimunazi-
stowskiego,musimyzawszemiećświadomość,żenawetwroku1933byłaal-
ternatywadlarealizowanejprzezrządHitlerastrategiigospodarczej.Cowię-
cej,taalternatywamogławiększościniemieckiejpopulacjiprzynieśćwgruncie
rzeczynawetznaczniejszekorzyścimaterialne.Jednakmająctostalenauwa-
dzeiumożliwiającsobiewtensposóbewentualnąkrytykę,niemożemyprzy
tymlekceważyćszkód,jakieWielkaDepresjauczyniłazarównowewnątrz,jak
inazewnątrzNiemiec.NawetjeśliHitlerniezostałbywyznaczonynakancle-
rzaiSchleicherpozostałbyuwładzy,trudnosobiewyobrazićNiemcypodąża-
jącekurseminnymniżtensprzecznyzwysiłkamiostatniejszansyzmierzający-
midoprzywróceniapokojuistabilizacjinaświecie,podejmowanymipodczas
rozmówrozbrojeniowychwGenewieoraznaŚwiatowejKonferencjiGospo-
darczejwLondynie.Wdodatkumożnabywpaśćwusolipsystyczną”pułapkę
nacjonalistycznejstrategiiiwyobrażaćsobie,żewkwestiitejdecydowałyosta-
tecznietylkoNiemcy.Tymczasemmogłyonerealizowaćpolitykęmniejlub
bardziejukierunkowanąnaglobalnąstabilizację,aleszanseosiągnięciatego
nieuchwytnegocelubyłyzasadniczouzależnioneodinnychwielkichmo-
carstw,awroku1933atmosferadużomniejniż10latwcześniejsprzyjaławie-
lostronnejstrategii.WkońcuprzecieżdramatyczniezmieniłasięsytuacjaSta-
nówZjednoczonych.Wroku1923Stresemannmiałoczywistąrację,żebygrać
naAmerykę,siłędominującąwsprawachświatowych,takekonomicznie,jak
ijakoprzyszłemilitarnesupermocarstwo.Po10latachznaczenieAmerykifa-
talnieosłabiłnajostrzejszykryzyswznanejnamhistoriigospodarczej.Kiedy
Hitlerprzejąłwładzę,HooverzostałzastąpionyprzezRoosevelta,którywcią-
123Np.Abelshauser,KriegswirtschaftundWirtschaftswunder.
