Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WiesławAndrukowicz:Chowanna–wdwusetnąrocznicę...
13
Krótkomówiąc,człowieksamniemożesięunieść,trzymającwrękuwłasne
włosy.Skazanyjestnanieustannenmiotaniesię”międzytym,cowewnętrzne,
itym,cozewnętrzne,oraztym,cojednostkoweiogólne.Pozostającwsieciwza-
jemnychrelacji,Trentowskiniewyróżniaanikierunkuzależności,aniichpocząt-
ku.Każdazatemucieczkaodcielesnościkończysięniewoląduchaiviceversa.
Wkonkretnejprzestrzeniiwkonkretnymczasieniepozostajenicinnego,jak
wolneoscylowaniewjednąidrugąstronę.Tuniemawyboru,tylkojednoczesne
spojrzenienacałość,otwierającąsięnawyzwaniasytuacjiniezredukowanej.
Trentowskimiałpełnąświadomość,iżtakakoncepcjabytujestniewygodna
dlanradosnego”projektowaniangładkich”modelirozwojuiformowaniaczło-
wieka(spotkałosiętozresztązbardzoostrymatakiemm.in.AdamaMickiewi-
czaczyJózefaI.Kraszewskiego,atakżewieluinnych;nawetpodrugiejwojnie
światowejnierozumiano,dlaczegoideaływychowawczepowinnymiećcharak-
terparadoksalny,różnojednościowy,oksymoroniczny).
Trentowskiprzyznawałwprawdzie,zgodniezówczesnąmodą,iżdziękinjaź-
ni”człowiekowiprzysługujeboskiatrybutindywidualności,autonomiczności
itwórczości,lecznieoznaczałotozrównaniaBogazczłowiekiem,njaźń”nie
byłabowiemabsoluteminactu,tylkoinpotentia,autonomicznośćniemiałacha-
rakterubezgranicznego,atwórczośćcharakterucreatioexnihilo.Wczłowieku
przejawiałasięnwiecznatęsknotajaźnistworzonej”donjaźnistwórczej”,stąd-
jegozdaniem-niemaaniateistów,aniteistów,sątylkoludziemniejlubbardziej
świadomiowejntęsknoty”,którejwszystkieprzejawystanowiąhistorycznie
ispołecznierelatywizowanąmanifestację.Wielelatpóźniejwpodobnymduchu
MirceaEliade(1993,s.416)napisał,żenniemożnawykorzenićabsolutu,
możnagotylkozdegradować”.
Jeślichodzionastępnączęśćtytułu,czylinsystempedagogikinarodowej”,to
-podobniejakwprzypadkujaźni-niezrozumiemytegozagadnieniabezgłęb-
szegowniknięciawistotęróżnojedni.Dlategodotychczasowarecepcjaujawnia-
łajakobysprzeczność(por.Kozłowski,1844;Kroński,1960),sugero-
wanomianowicie,iżniemożnałączyćideałuemancypacjijednostkizideałami
kultywowaniatradycjinarodowej.Taknapewnosięstanieznasząrecepcją,gdy
zamiastlekturytekstówźródłowych,skorzystamyzkomentarzy,którewpisują
Trentowskiegowcałąmasęnizmów”(mesjanizm,idealizm,romantyzm,pante-
izm,uniwersalizmitd.),choćżadenznichwcałościniepasujedojegosposobu
myślenia.Wartozatemskupićsięnalekturzejegodzieł(dodzisiajpozostających
częściowowrękopisielubbezwspółczesnejreedycjibądźnieprzetłumaczonych
najęzykpolski)izastanowić,czyzamiastnmesjanizmu”nielepiejpasowałoby
doniegopojęcienmisjonizm”,zaproponowaneprzezMikołajaBierdiajewa.Za-
miastMesjaszaNarodówmamymisjęprzypisanąkażdemunarodowi.Trentow-
skiwszaknakażdymniemalkrokupodkreślał,iżdążeńPolakówniecharaktery-
zujeanisamaogólność,anisamaszczególność,tylkoichróżnojednia.
FilozofiaautoraChowannyprogramowouciekałaodkażdejdotychczasowej
etykiety(stądtakwieleneologizmów),niejestzatemmożliweznalezieniejed-
