Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
MariaDzielska
nanowatorskichodczytaniachPlatonaprzezuczniówPlotyna,poczynającodJambli-
chazChalcis,natradycyjnejreligiiiteurgicznejobrzędowości.Wypełnienidziejową
misjąocalenianajwiększejfilozoficznejmyśliprzeszłościistaregowyznaniaprzed
wszechogarniającachrześcijańskąortodoksjąoskarżalichrześcijanoprzywłaszczanie
sobiewielkiejwłasnościklasycznejmyślidobudowaniawłasnychdogmatów.Cinbo-
scymężowie”
,jaksamisiebienazywali,późnegoplatonizmu(neoplatonicy),polemi-
zującyikonkurującyprzezpewienczaszeswoimichrześcijańskimiodpowiednika-
mi,wprzybliżaniusiędotegocoboskie,abynastępnieustąpićimmiejsca,stanowią
bardzoważnyfenomenepokicesarstwa.
Niezawszewliteraturzeprzedmiotujestdoceniany,niekiedynawetuważany,szcze-
gólnieprzezhistoryków,zamarginalnyistanowiącyprzedmiotbadańfilozoficznych.
Przyjmująctakiestanowisko,zapominasięotym,żecelemichspekulacji,niejesttra-
dycyjniepojmowanyprzedmiotfilozoficznychdociekań,aledoświadczenieocharakte-
rzetypoworeligijnym.Podkreślasięteżniszowośćtychkręgów,ichezoteryzm,związki
zmagią,krótkotrwałośćistnienia,brakwpływunaszerszekręgispołeczeństwa
3
.Atym-
czasemichwpływnarozwójteologiiireligijnościchrześcijańskiejbyłtakogromny,że
wystarczytylkowspomniećodzieleteologicznymnajwiększegozmistyków,chrześci-
janinaiplatonikaPseudo-DionizegoAreopagity,leżącedodziśdniaupodstawcałej
teologiimistycznejWschoduiZachodu,teologiisymbolicznej,eklezjastycznej,ange-
lologii,ażebyzburzyćtebezpodstawnepoglądypodważająceznaczenieichteozoficz-
negodorobkuwhistoriireligiirzymskiej.Pseudo-DionizyAreopagita,uczeńProklosa
iDamaskiosa,wswoichtraktatachdawałwyrazswojemuniezwykłemuszacunkowidla
pogańskiejmądrościidowodził,żewniejznajdująsięźródłaprawdoBogu,awśród
nichtafundamentalna,mówiącaomistycznymzjednoczeniuzNim,wjegonadsub-
stancjalności,wstaniecałkowitejagnosia-niewiedzy,wktórejdopieromożeobjawićsię
duchoweświatłoJegoobecności.Nietylkonieobawiałsięużywaniapogańskiegosło-
wanteurgia”-ndziełoboga”istosowałjeswobodniewodniesieniudochrześcijańskich
rytówsakramentalnychiinnychdziełbożych,aletakżewidziałzasadęteurgiiwdziele
samegoBoga,amianowicieweWcieleniuSynaBożego.Stądobserwujesięwostatnich
dziesiątkachlatwielkirozwójbadańnaddziałalnościąidorobkiemteozofówpóźnego
hellenizmuprzedewszystkimwkręgachanglosaskichiweFrancjiwpracachtakwy-
bitnychbadaczy,jakmiędzyinnymi:PolymniaAthanassiadi,MichaelFrede,Dominic
O’Meara,PierreChuvin,Henri-DominiqueSafrey,GregoryShaw.Oniteżbezwahania
mówiąwswoichpracachonpogańskimmonoteizmie”wpóźnejstarożytności,mającna
uwadzedrogęwkierunkujednościwmyśliidoświadczeniureligijnymludzitejepoki
4
.
3Por.naprzykładA.Ziółkowski,HistoriaPowszechna-Starożytność,Warszawa2009,s.976-977.
4
Zob.naprzykładP
.Athanassiadi,Lalutepourl)orthodoxiedansleplatonismetardifdeNuménius
àDamascius,Paris2006;PaganMonoteisminLateAntiquity,red.P
.Athanassiadi,M.Frede,Oxford1999;
D.O’Meara,Surlestracedel)absolu,Fribourg2013,Vestigia38;P
.Chuvin,Chroniquedesdernirspaϊens,Pa-
ris2009,s.155-265;H.D.Safrey,LenéoplatonismeaprèsPlotin,Paris2000;G.Shaw,TeurgyandtheSoul.
TeNeoplatonismofIamblichus,UniversityParkPA1995.
