Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
odstępstwaodwiary,którebrodzkikahał(wtymLandau)nałożyłnaJona-
thanaEibenschütza(1752)oraznaJakubaFranka(1756)18.Dwadzieścialat
później(1772)kahałponownierzuciłklątwę,tymrazemnachasydów,co
zaogniłokonfliktmiędzydwiemagrupami.JakjednakwskazywałWurm:
Jeślichodzioogólnąocenęskutkówowychwalkreligijnychna
ulicyżydowskiejwBrodach,tozaznaczyćnależy,żebyłydodatnie.
Wogniutychwalkhartowałasiębowiemmentalnośćówczesnego
Żydabrodzkiego[...]igdyżydowskieBrodyzetknęłysięzrenesan-
semZachodu,okazałyonedlawszystkichnowychprądówpełnezro-
zumienie.BogatyŻydbrodzki[...]odczułnajbardziejpotrzebęogłady
ioświatyzachodniej.Stworzyłwięcpięknąsyntezęwiaryicywili-
zacji-prawzórhaskaligalicyjskiej19.
Haskala,zwanaoświeceniemżydowskim,zostałazapoczątkowanapod
koniecXVIIIwiekuwNiemczechipowstałapodwpływemfrancuskie-
gooświecenia.ZapionieraruchuuważasięMosesaMendelssohna,auto-
raprzekładuTorynajęzykniemiecki20.Głównezałożeniahaskali-jak
wskazujeMarcinWodziński-możnastreścićwkilkupunktach:szerzenie
wśródŻydówwartościuniwersalistycznych,tępienieseparatyzmu,produk-
tywizacja,wiernośćpaństwuimonarsze,atakżeświeckaedukacja21.Dla
zwolennikówhaskali,nazywanychmaskilami,istotnabyłanaukajęzyków
świeckich-wprzypadkuGalicjibyłtojęzykniemiecki.Zbliżeniesiędokul-
turnarodów,pośródktórychżyliŻydzi,stanowiłojedenzistotnychaspek-
tówprogramumodernizacyjnego.Jednakrównieważnebyłozachowanie
żydowskiejtożsamości,propagowaniejęzykahebrajskiegoorazpromowa-
nieznajomościhistoriiżydowskiej.
PoczątkihaskaliwGalicjidatujesięnakoniecXVIIIwieku.Według
Kuzmany’egointensywnekontaktyhandlowezNiemcami,szczególniezLip-
skiem,WrocławiemiFrankfurtemnadOdrą,powodowały,żeideeoświe-
ceniowedocierałydomiastazapośrednictwembrodzkichkupców22.Warto
wtymmiejscudodać,żewśródkupców,działającychaktywnienarzecz
propagowaniahasełoświeceniowych,bylipotomkowiesłynnychrabinów,
dziadkowieiwujowieAdelivonMises,októrychpisaławewspomnieniach.
18
19
20
21
22
Tamże,s.60.
ceniażydowskiego(haskali).
2003,s.58.
Zob.D.Wurm,Zdziejówżydostwabrodzkiego...,s.55-56.
MosesMendelssohn(1729-1786)-niemieckifilozof,tłumaczipisarz;inicjatoriprzedstawicieloświe-
M.Wodziński,OświecenieżydowskiewKrólestwiePolskimwobecchasydyzmu.Dziejepewnejidei,Warszawa
B.Kuzmany,Brody.EinegalizischeGrenzstadt...,s.144.
XIII
MaskilimstadtBrody
