Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Kontaktyhandlowebyłyjednązmożliwychdrógrozprzestrzenianiasię
ideiemancypacyjnych,jednakistotnabyłatakżeobecnośćuczonych,któ-
rzywBrodachgłosilihasłaoświeceniowe.Wmieścieostatnielatażycia
spędziłtalmudystaIzraelzZamościa(1710-1772),nauczycielMendelssohna,
uznawanyzajednegozprekursorówhaskali.NapoczątkuXIXwiekuwBro-
dachzamieszkałMenachemMendelLefin(1749-1826),uczeńiprzyjaciel
Mendelssohna,uznawanyzaojcagalicyjskiejhaskali,znanytakżezpolemik
zchasydyzmem23.Namarginesiedodam,żechociażBrodybyłytakżeośrod-
kiemchasydzkim,AdelavonMisesniemalcałkowiciepomijaobecnośćcha-
sydówwmieście.Wjednejzprzytoczonychhistoriiwspominaswojegoojca,
któryprzypadkowotrafiłdochasydzkiegoszulu(bóżnica,synagoga)ijako
dajcz(osobaulegającawpływowinowoczesnejkulturyniemieckiej)wzbudził
wśródwiernychsensacjęswoimwyglądem.OjcieczaśflObserwowanyjak
jakiśdziwoląg[...]sambyłniemilezdziwionypodczasnabożeństwa,które
[...]zupełnieróżniłosięodwszystkiego,coznał”(rozdz.VI.)
WśródzwiązanychzBrodamiznanychpostaci,którebyłyzwolennika-
mihaskali,możnawymienićNachmanaKrochmala,JakubaSzmuelaByka,
HirszaChajesa,JoszuęHeszlaSchorraczyIzaakaErtera.Swojądziałalnością
translatorską(przekładamizjęzykóweuropejskichnahebrajski),literacką
czypropagowaniemhistoriiżydowskiejspowodowali,żemiastostałosię
jednymznajbardziejprężnychośrodkówmyślioświeceniowej24.Podkreślał
torównieżWurm:
NiemniejwybitnebyłostanowiskoBrodówwdziedziniekultu-
ryduchażydowskiego.Postępioświataprzenikałydowszystkich
komórekżyciażydowskiegowBrodach.Tubowiemdziałaliwielcy
apostołowiehaskaligalicyjskiej:Erter,Krochmal,Schorriinni,ze
swoimmistrzemMendlemLefin-Satanoweremnaczele25.
PrzodkowieAdelivonMisesruchoświeceniowypojmowalijakomisję
cywilizacyjnąmającąnacelumodernizacjężydowskiegospołeczeństwa.
Coprawdadziadkowieautorkinieodegraliroliczołowychprzedstawicieli
haskaliwregionie,aleponieważbyliludźmizamożnymi,mogliwpływaćna
procesyzachodzącewśródżydowskiejspołecznościBrodówjakomecenasi,
fundatorzystypendiówpromującychnaukiświeckieczyorganizatorzylicz-
nychakcjidobroczynnychipomocowych.Wewspomnieniachautorkakreś-
23
M.Wodziński,OświecenieżydowskiewKrólestwiePolskimwobecchasydyzmu,s.13.
24
Zob.A.Rybińska,Wstęp,s.XIX.Zob.równieżAnekszawierającywspomnieniaMarkusaLandaua,
s.77-91.
25
D.Wurm,Zdziejówżydostwabrodzkiego...,s.63.
XIV
Wstęp
