Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1Lacivilisation-narodzinypojęciawjęzykufrancuskim
3.
31
PaulHazardwMyślieuropejskiejwXVIIIwiekuodMonteskiuszadoLessinga
przedstawiłanalizępojęciaDcywilizacja”womawianymokresie(rozdział
Uczucie.Prymitywizmicywilizacja[Hazard1972:323-334]),umieszczającje
wkontekściesentymentalizmu,aściślejmówiąc-sentymentalnejkrytyki
przesadnierozbudowanychformżyciaspołecznego,obyczajowości,sztucznej
(fałszywej)moralności.Napierwszyrzutokaprzywołaneokolicznościmogą
sięwydaćzaskakujące,aleponamyśleokazująsięjaknajbardziejsłuszne.
FantazjowanienatematDdobregodzikusa”matosamoDczułe”(anieracjo-
nalne)źródłocokoncepcjeuczućmoralnychczyprawanaturalnego,także
waspekciekrytykiwspółczesnychspołeczeństw.Niejestetnograficznym
opisemludówpozaeuropejskich,nierościsobiepretensjidonaukowości,ale
jestwłaśniesentymentalnymfantazjowaniem-itylkojakotakiemożebyć
rozpatrywane.
Czasamiczłowiekcywilizowanyjestznużonysamymsobą.Chciałbyzrzucić
brzemię,któremuciąży,aktóreniesamosobiścienałożyłnaswojebarki;tysiąc-
letniewysiłki,wyrafinowanie,komplikacjeskładająsięnatenciężar,którystaje
siędlaniegoniedozniesienia.[ś]Człowiekosiemnastegowiekudoświadczał
tegouczucia.[ś]Marzyłtedy,żecofasięwprzeszłość.ŻyłzeSpartanami[ś].
Cofającsięjeszczedalej,wminionewieki,spotykałdobregodzikusaiobdarzył
gomiłością[Hazard1972:323].
Przyjrzyjmysięteraz,wjakisposóbopozycjąpojęćllhommesauvage
illhommeciviliséposługiwałsięDenisDiderotwPrzyczynkudopodróży
Bougainvillela(1772,drukwodcinkachwDCorrespondence”naprzeło-
mie1773i1774).TeksttenjestkomentarzemdoVoyageauoturdumonde
Louise’aAntoine’adeBougainville’a(1771-1772,wyd.pol.1962)4,relacji
zpodróżyfregatąLaBoudeuseistatkiemL’Etoilem.in.naTahiti,Samoa,
NoweHebrydy,WyspySalomona(il.1).Diderotzainteresowałsięrelacją
Bougainville’aprzyokazjiwspółpracyzGuillaumemThomasemRayna-
lemprzyHistoirephilosophiqueetpolitiquedesetablissementsetducommercedes
EuropéensdanslesdeuxIndes(1770)5.
A.-Aodzikich,comyśli[Bougainville]?
B.-Zdajesię,żeokrucieństwo,jakieobjawiająniekiedy,tłumaczypotrzebą
codziennejochronyoddrapieżnychzwierząt.Sąoniniewinniiłagodniwszędzie
tam,gdzienicniemąciichspokojuibezpieczeństwa.Wszelkawojnarodzisięze
zobopólnychuroszczeńdojednegoprzedmiotu.Człowiekcywilizowany(llhomme
civilisé)mazdrugimczłowiekiemcywilizowanymwspólnepretensjedoposia-
daniapola,któregozajmujądwakrańce,ipoletostajesięprzedmiotemwaśni.
4UsamegoBougainville’apojęcieciviliséniepadaanirazu.
5AnalizaPrzyczynku…wzestawieniuzdopiskamiDiderotadorelacjiRaynala:[Baczko
2001:119-142].
