Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
40
RozdziałI.CZYMSĄCYWILIZACJE?
Choćzdarzyłysięprzypadkicałkowitegoupadku(oczym
wspominałemwyżej),tozdarzałysiętakżesytuacjeprzeciwne:
starożytnyEgiptwIIIwiekup.n.e.stałsięhelleński,bynapo-
czątkunaszejerystaćsięromańskim,anastępnieczęściowo
chrześcijańskim,aodVIIwiekuelementemcywilizacjiislam-
skiej.Doskonaleteżwiadomo,żezcywilizacjirzymskiejpojej
upadkuwVwiekutakwieleprzetrwało:językłaciński,prawo,
architektura,licznewzoryfunkcjonowaniainstytucji—wszyst-
koto,coweszłopóźniejdocywilizacjizachodnioeuropejskiej.
Możnatupokusićsięoprzypuszczenie,żeprawdopodobnie
imwiększyisilniejszybyłdanysystem,tymtrudniejupadał.
Niewykluczone,żedużesystemylepiejsiębronią;takżewdu-
żychukładachjestwięcejelementów,którepotrafiąsięodradzać.
Iniemaspecjalnegoznaczenia,czytakiwielkiukładjeststruk-
turąsieciową(cywilizacjazachodnia,cywilizacjamuzułmańska)
czystrukturąhierarchiczną(cywilizacjachińskalub—wdużym
stopniu—indyjska).
Wydajesięjednak,żeczęściejprzejawiasięraczejciągły
mniejszylubwiększykryzys,aniecałkowitezniszczeniedo-
tychczasowejzbiorowościijejkultury,atymbardziejdużejcywi-
lizacji;przejawiasięraczejstopnioweprzechodzeniejednejkul-
turywinnąprzezszeregpośrednichzmian—razwyraźniejszych
ibardziejbolesnych,innymrazemłagodniejszychimożliwych
dozaakceptowania.Skojarzenia,jakiewywołujesłowoHkryzys”,
sąrozliczne:walka,przełom,rozstrzygnięcie,przesilenie,zwrot
itp.Istotnejestto,żekryzysyniesąjeszcze,aprzynajmniejnie
musząbyćkatastrofami,choćtowarzyszyimpoczucie,żedo-
tychczasowystanrzeczyniemożedłużejtrwać.Kryzystostan,
kiedysystemmożesterowaćkuprzyszłości,starającsięrozwią-
zaćaktualneproblemy,alemożeteżtrwaćwprzeszłości,jakby
uznając,żetylkowtensposóbproblemyrozwiążąsięniejako
samoistnie5.
Rozważanianatematkryzysusątrudnezwielupowodów
—międzyinnymiwskutekkoniecznościodniesieniadojakiegoś
jużwszystkichmożliwychproblemówiwszystkiewcudownysposóbzafałszowa-
ła,jestbardziejpociągającyniżnieskalanaignorancja,wktórejsiętacywilizacja
poczęła”.
5Możnawtrącić,żepodobnochińskipiktogramoznaczającykryzystopołą-
czeniedwóchznaków:Hniebezpieczeństwo”iHszansa”.
