Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
50
Podstawytemporalneanalizyrzeczywistościspołecznej
obracającymsiękołemodługimpromieniu.Jednocześnieposzczególneczęścikoła
miałyswojespecyficznecechy(np.byłytoery).Spokojneczekanie,bezzbędnego
pośpiechu,umożliwiałoznalezieniesięwkolejnymprzedzialeczasu.Ponadtoidea
npowtarzaniapodobnego”polegałanapojawianiusięcojakiśczasnaświeciejego
charakterystycznychskładników,występującenastępstwowiązałosięzzależnością
wzajemną.Czaspodzielonybyłnaery,epokiipory,nawzórpodziałuprzestrzeni
nakrainy51.Takieuporządkowanieświataniezapewniałomuharmonii.
Niektórzybadacze,szczególnieci,którzydokonywalizestawieniaczasustarożytne-
gozczasemchrześcijańskim,obrazowoporównywalistarożytnekoncepcjeczasudo
więzienia,zktóregoniemaprostegodlawszystkichwyjścia.Czasmiałzamykaćczło-
wiekawjegohistorycznymntuiteraz”
,wjegodoczesności.Brakowałojakiegokolwiek
powszechniedostępnegopunktuodniesienia,którystanowiłbynpunktratunkowy”
,
miejscezaczepienia,odktóregomożnabybyłoprzejśćdoinnegonpomieszczenia
czasowego”
.Punktytakie,coprawda,występowały,alenieliczneidostępnetylko
dlagarstkiwybrańców.Takimpodstawowympunktem,przejściemdohistorii,było
dokonaniebohaterskichczynów,któreuwieczniłybywybranychwpamięcipotom-
nych52.Tragizmsytuacjiludzkiejpoleganatym,żeliczbajednostekposiadających
takiepredyspozycje,wyjątkowecechy,umożliwiająceznalezieniesięwtymelitarnym
gronie,bywaniewielka,zaśresztajestskazananazapomnienie,nazaistnienietylko
wteraźniejszości.Interesującewyjątki,próbypokonaniategoograniczeniamożna
odnaleźćm.in.wfilozofiiplatońskiej,wktórejgrupawybrańców-filozofów,żyjąc
nawzórbogów,pozaczasem,dostępowałanieśmiertelności.
Podsumowując,jużwstarożytnościdoszłodouformowaniasiękilkupodstawo-
wych,mniejlubbardziejrozbudowanych,koncepcjiczasu:substancjalnej,relatywnej,
statycznejidynamicznej,rozwijanychprzezzwolennikówwnastępnychepokach.
Pierwszaznichdefiniujeczasjakosubstancjęospecyficznychwłaściwościach,
istniejącąniezależnieodmateriiiprocesówzachodzącychmiędzyprzedmiotami,
aleokreślającąistnienieiprzebiegtychprocesów.Relatywnakoncepcjaczasu,
rozwiniętaszczególniewpóźniejszejanalizieeinsteinowskiej,mówi:nCzasjako
własnośćmateriiidziękiniejlubznią,podobniejakprzestrzeń,współistniejący,
jestzbioremstosunkówmiędzyciałamiizdarzeniamifizycznymi.Istnienieza-
leżnościczasowychuwarunkowanejestwzajemnymoddziaływaniemprocesów
iukładówmaterialnych.(ł)jednoczesnośćstajesięzjednejstronyzależnaod
układuodniesienia,zdrugiejzaś-zjejsensuwynika,żemiędzydostatecznie
odległymizdarzeniamiusytuowanymiwpewiensposóbwzględem[siebie]nie
możezachodzićoddziaływanie,awięc[między]tymizdarzeniaminiemarelacji
przyczynowej.Oznaczato,żezależnościczasowemogąistniećmiędzyzdarzeniami
lubprzedmiotami,kiedymogąonenasiebieoddziaływać,gdyżoddziaływaniamają
skończonąprędkośćprzenoszenia”
53
.Statycznakoncepcja,którąreprezentowali
51G.J.Whitrow,Czaswdziejach...,s.145.
52
D.Dydak,CzasihistoriawdyskursieelitsymbolicznychwHistoriariumAdversusPaganosOrozjusza,
[w:]P
.Woroniecki(red.),Odmianydyskursu...,s.63.
53M.Subotowicz,Czas,nStudiaFilozoficzne”1975,nr5,s.108.
