Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
29
Wobraziedziecka-samorodnegogeniuszaodsłaniasięnowawersjaromantycznej
antynomiinartysta-świat”
,alemitdziecka-artystyzostajewniejucodziennionyiprzysto-
sowanydowymogówprawdopodobieństważyciowego-włączonywzwykłesprawydni
powszednich.Losmałychnodmieńców”
,wiejskichnprzygłupów”nigdyniemacharakteru
metafizycznego-jakwromantyzmie-zawszeobjaśnionybywawkategoriachspołeczne-
gooskarżenia15.
Ztejtrafnejobserwacjiwynikajednak,iżmiędzyujęciemromantycznym
apozytywistycznymwięcejjestpodobieństwniżróżnic.Zasadniczastruktura
obukoncepcjiopartazostajenaprzeciwieństwiemiędzyjednostką(ndzieckiem-
-artystą”)azbiorowością(nświatem”);przeciwieństwie,któremunadawanyjest
metafizyczny(wromantyzmie)lubspołeczno-ideologiczny(wpozytywizmie)
sens.
Antekjestutworem,wktórymromantycznymotywdziecka-artystywykorzy-
stanyzostałwcelupropagowaniapozytywistycznegoprogramupracyorganicz-
nej.Dlategozaprzekazideologicznyodpowiedzialnyjestnarratorautorski,który
bezpośredniozwracasięznimdoodbiorcy.Pomimoiżnastępujetu-założony-
aktkomunikacji,tojednak,zgodniezzasadamiprozytendencyjnej,sytuacjata
jestzupełnieadialogiczna:narratorpoucza,aczytelnikuznajejegosądyzasłusz-
ne16.
PróbaczytaniaGrzechówdzieciństwawpodobnysposóbprowadzidoprzeko-
nania,którenajtrafniejwyraziłJanLipski,stwierdzając,iż:
...mamytudoczynieniazrzadkiejwartościklejnotembeletrystycznym,któregoartystycz-
nykształtharmonizujezideowymitreściami,niełatwymicoprawdadobezpośredniego
scharakteryzowania,aleniewątpliwymiicodoswejpostępowości,icodointensywnego
oddziaływanianaczytelnika17.
Nieprecyzyjnyprzekazideowywynikazfaktu,iżPruspostanowiłulokowaćgo
niepozafabułą,jakwAntku,alewsamymjejwnętrzu.Pisarzumieszczawięcczy-
telneodwołaniadotrzechdominującychdyskursówideologicznych:konserwaty-
zmu(GD,160),pozytywistycznejpracyorganicznej(GD,167)orazemancypacji
(GD,204).Zakażdymjednakrazemokazujesię,iżci,którzysięnimiposługują,
nieczyniątegowsposóbbezinteresowny.LegitymizmojcaKazimierzawynika
zfinansowychkorzyści,którychźródłemjestsłużbaupaninhrabiny”
.Natomiast
teoriadotyczącaorganizmuspołecznegoczyrolikobietdostarczaznakomitego
uzasadnieniadlazachowańludycznych(Kazimierzaijegorówieśników)lubza-
biegówmiłosnych(pannyKlementyny).
15
A.Kubale,Dziecko[w:]SłownikliteraturypolskiejXIXwieku.Red.J.BachórziA.Kowalczykowa.
Wrocław-Warszawa-Kraków1997,s.201.
16
Cf.A.Martuszewska,PozycjanarratorawpowieściachtendencyjnychElizyOrzeszkowej.Gdańsk
1970.
17
J.J.Lipski,Posłowie.W:B.Prus,Grzechydzieciństwa.Warszawa1953,s.61.
