Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
RobertA.Sucharski
Nicwięcdziwnego,żejużtrzylataodopublikowaniaprzezRysińskiego
zbioruprzysłówGrzegorzKnap(ski)wydajewKrakowiepierwszywhistorii
polskiejkulturysłownik(TKn1621),ułożonywedługalfabetycznieuporząd-
kowanychwyrazówpolskichzichodpowiednikamipołacinieipogrecku.
Słownikbyłwielokrotniewznawiany.Nastronie104pierwszegowydania
znajdujemywnimnastępującylemmat:
Człowiek,HŏmoCic.m.inueniturtamenfe.apudPlaut.Miſererihominismiſeræ.quod
autemaliquiproferuntexTullio:homonataerat,noneſtadremutpatet.uſurpaturaliter
homo.videChłop.HomohomonispriscèapudEnniumlegitPriſcian.Cariſ.Seru.hemonem
prohominem,&hemonaprohumanaapudFeſt.legoinedit.Scal.CaputprohominePoëtis
potiſſimùm.caputingratum,impium,periurum,lepidum,carum,dilectumSenec.Virg.Terent.
Iuuen.Duocapitateterrima&ſpurciſſimaCicer.Philip.2.Φίληκεφαλὴ.Mortalisſubſt.
Plaut.Ter.ἄνθρωπος,θνητὸς,μέροψ,οπος.P
.videLudzie.(TKn1621:104).
Knapskidokumentujewięcznaczenieleksemuczłowiekpołacinieigrecku,
podajejegoodpowiednikipoetyckieipoetyckąfrazeologię,wskazujetakżeła-
cińskieobocznościiformyarchaiczne.Słownik-zgodnieznazwą-mastanowić
rodzajpodręcznikadlaPolakówuczącychsięjęzykówklasycznych,wzasadzie
nieznajdziemywnimwięcpolskichobocznościiformarchaicznych.Knapski
bardzodbaoczystośćiliterackośćpolszczyzny:Dmatobyćjęzykkształtowany
przezszeregnorm:przedewszystkimpozbawionymakaronizmówizbędnych
latynizmów,[...]unikającywulgaryzmów,rażącychdialektyzmówisłownictwa
«plebejskiego»”(Puzynina1961:218).Takiesamezasadyprzyświecałyleksy-
kografowiwdrugimtomie,łacińsko-polskim(TKn1626),Dbędącymjednak
tylkoskrótem,wyciągiemztomuI,bezktóregonieposiadapełnejwartości”
(Plezia1959:XIX).Jednąztakichobocznościbyłbynaprzykładwyrazczłek,
któregojakoosobnegolemmatuwtakiejformiewsłownikunieznajdziemy.Że
niestałosiętoprzypadkiem,świadczyrównieżfakt,żetakiegolemmatunie
matakżewdrugim,poprawionymirozszerzonymwydaniuThesaurusa(TKn
1643),choćoczywiścieKnapskiznatenwyrazbardzodobrzeiwsłowniku
goprzywołuje(por.np.lemmaty:zjonomia,hultaj).Wyrazczłekdośćczęsto
pojawiasięwtwórczościMikołajaRejaiPiotraSkargi,aleobecnyjesttakże
uŁukaszaGórnickiego,SebastianaKlonowicaiJanaKochanowskiegoczyteż
wWujkowejBiblii5,awięcutychautorów,którzystanowiądlaKnapskiego
kanonówczesnejpolskiejliteratury-podstawysłownika6.Zapewnejednak
wodczuciuleksykografawyraztennieuchodziłzasamodzielny,będąclitylko
skróconąformączłowieka(SPXVIIV:190).Jednakżeczłekjakowyrazsynoni-
micznydoczłowieka,alewmianownikutylkojednosylabowy,pozwalachoćby
Kochanowskiemunawiększemożliwościoperowaniasłownictwemwpoezji
5Por.pełnezestawienieformwSPXVIIV:190-192.
6DLiteraturępięknąreprezentujewThesaurusie…przedewszystkimKochanowski,
atakżeKlonowiciGórnicki,biblistykę-Wujek”(Puzynina1958:457).