Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
I.Wprowadzenie
przejawiająskłonnościdowojny,iżegdybyrządjejpragnął,ludby
jąpowstrzymał7.
Stałyminteresemludujestpokój;żadenrządkontrolowany
przezludniebędziewalczył,chybażezostaniezaatakowany.
ZaledwiekilkalatpóźniejAnglia,choćniezostałazaatakowana,
walczyłajednakprzeciwkoRosji,aCobdenw1857rokustracił
mandatzpowoduswegosprzeciwuwobecwojny.Doświadcze-
nietobyłosilnym,aleniedruzgocącymciosemdlategoprze-
konania;odżyłoonochoćbywwypowiedziachWilsona,apo
razkolejnywsłowachzmarłegoniedawnosenatoraRoberta
Tafta.WstyluCobdena,aleponadstolatponim,Taftpisał:
nHistoriapokazuje,żekiedyludmamożliwośćwypowiedzenia
się,zregułyopowiadasięzapokojem,oilepokójjestmożliwy.
Dowodzito,żesamowolniwładcysązawszebardziejskłonni
dowojnyniżlud”8.Czytoprawda-możnasięzastanowić-że
istniejejakaśszczególniepokojowaformapaństwa?Gdybyto
byłaprawda,jakiemiałobytoznaczenie?Czydziękitemupań-
stwawiedziałyby,którymspośródpozostałychpaństwmogą
zaufać?Czypaństwa,którejużsądobre,powinnyszukaćspo-
sobów,byuczynićinnepaństwalepszymi,atymsamymumoż-
liwićwszystkimludziomkorzystaniezdobrodziejstwpokoju?
Wilsonbyłprzekonany,żewspieraniepolitycznejreorganizacji
innychpaństwjestnakazemmoralnym;Cobdenuważał,żejest
tokompletnienieuzasadnione.Zgadzającsięcodotego,gdzie
należyszukaćprzyczyn,różnilisięwswychwnioskachdoty-
czącychpolityki.
Cojednakztymi,którzyskłaniająsiękuinnejoceniezasad-
niczychprzyczyn?nLudzie-mówiłprezydentDwightEisenho-
wer-generalnieniechcądzisiajkonfliktu.Totylko,jaksądzę,
błądzącyprzywódcystająsięzbytwojowniczyiwierzą,żeludzie
7R.Cobden,SpeechesonQuestionsofPublicPolicy,red.J.Bright,J.E.T.
Rogers,t.I,London1870,s.432-433.
8R.A.Taft,AForeignPolicyforAmericans,NewYork1951,s.23.
29
