Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
Dialektykioświecenia
ulokowaływdeklaratywnychjedyniesiłachzachodniejracjonalności.Faszyzm
toostatecznykreszłudzenia,żemoralnośćjestzawszeatrakcyjnaiżenawet
przynoszącazyskiniegodziwośćprzegraostateczniezdobrem.Wyrastaonjed-
nakzoświecenia,zjegoducha:
Odnosisiędonamiętności,acsiquestiodelineis,planisautdecorporibusesset.
Ustrójtotalitarnypotraktowałtoserio.Jeżelidziewiętnastowiecznyczłowiek
interesu,znajdującysiępodkontroląwłasnejklasyspołecznej,musiałprzestrze-
gaćKantowskiejzasadyposzanowaniaiwzajemnejmiłości,tofaszyzm,który
uwolniłsięodtejinstytucjiistosującżelaznądyscyplinę,oszczędzapodległym
munarodomuczućmoralnych,niepotrzebujeprzestrzegaćjużżadnejdyscypli-
ny.Wbrewkategorycznemuimperatywowi,azatowtymwiększejzgodności
zczystymrozumem,faszyzmtraktujeludzijakrzeczy,ośrodkisposobówza-
chowania3.
Azatem,przeciwstawiającysięoświeceniufaszyzmjestrozumianyprzez
autorówDialektykijakouprzemysłowiona,morderczawersjakapitalizmu,pod-
niesionadoostatecznejpotęgi.Oświecenieuznająnatomiastzatotalitarne4
iwprostodpowiedzialnezaprocesdojściafaszyzmudowładzy.Opistenwdużej
mierzepokrywasięzduchemanalizyoświeceniowejkoncepcjiczłowieka,któ-
rejdokonałBronisławBaczko.Opisałonoświeceniowekonstruowanienowej
koncepcjiczłowiekajakoidei(iideologii)istotypozbawionejzasadniczych
sprzeczności.Człowiekoświeceniowystajesięczłowiekiemkonkretnym,spe-
cyficzniejednomyślnym,wnastępstwieczegodokonujesięradykalnaredukcja
jednostekorazsprowadzeniewszelkichwięzispołecznych„dojednejtylkore-
lacji-dostosunkuużyteczności”5.Tymsamymoświeceniezamieniasięwbru-
talnyutylitaryzm,aczłowiekoświeceniowytoistota,któraprzedkładainteres
ponadwszystko.Klęskaprojektuoświeceniowegowychodzizfaktu,żefilozo-
fiaoświecenianieprzyznałasiędozniesienia,zinstrumentalizowaniawolności,
leczprzeobraziłająwjeszczegłębsząafirmacjęinteresu.TeoriaAdornaiHor-
kheimerasięgajednakznaczniegłębiej-wpisującjednocześnieoświecenie
wszerszyfilozoficzniekonteksticzyniąctotakżewciążnagrunciefilozofii
marksizmu.WhistoriifilozofiiiwfilozoficznejrefleksjidziełoAdornaiHor-
kheimeraczęstokroćinterpretujesięjednakwsposóbzdecydowaniezbyt
uproszczony,odczytującjeniejednokrotniejakozmasowanyataknacałeoświe-
cenieijednocześniestawiającobufrankfurtczykówwjednejliniizsiłami
3
4
Tamże,s.90.
Tamże,s.18.
5
B.Baczko,Człowiekiświatopoglądy,Warszawa:KsiążkaiWiedza,1965,s.65.
