Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WSTĘP
TAJEMNICAŻYCIA
JakwkażdysobotniporanekwLaboratoriumim.CavendishanaUniwersytecieCambridgeznalazłemsięprzedFrancisemCrickiem.Tobył
28lutego1953roku.Miałemważnypowód,bywcześniewstać.Wiedziałem,żejesteśmyblisko(choćniezdawałemsobiesprawy,jak
bardzo)odkryciastrukturyniezbytwówczasznanejcząsteczki,zwanejkwasemdeoksyrybonukleinowym—DNA.Niebyłatojakaśtam
bylecząsteczka.Oddawnapodejrzewano,żejestonakluczemdozrozumienianaturyżywychorganizmów,żeprzechowujeinformację
przekazywanązpokolenianapokolenieirozpisujerolewniewiarygodniezłożonymświeciekomórki.Mieliśmynadzieję,żerozszyfrowanie
trójwymiarowejstrukturyDNA,jejmolekularnejarchitektury,pozwoliwejrzećwto,coCricknapołytylkożartobliwienazywał„tajemnicą
życia”.
Wiedzieliśmyjuż,żecząsteczkiDNAskładająsięzlicznychkopiipodstawowychjednostek—nukleotydów,którewystępująwczterech
formach:adeniny(A),tyminy(T),guaniny(G)icytozyny(C).Całepoprzedniepopołudniewycinałemztekturyichmodele,ateraz,wciszy
isamotnościsobotniegoporanka,mogłembawićsięwdopasowywaniefragmentówtrójwymiarowejukładanki.Jakjezłożyć?Inagle
dostrzegłem,żedoskonalesprawdzasięprostymodelopartynałączeniuposzczególnychelementówwpary—AświetniepasujedoT,aG
doC.Czyżbytakwłaśniewyglądałorozwiązanie?CzyDNAzbudowanyjestzdwóchłańcuchówpołączonychprzezparyA–TiG–C?Tobyło
takprosteitakeleganckie,żechybamusiałobyćprawdziwe!Jednakwprzeszłościnierazjużsięmyliłem,więcwolałem,nimogarniemnie
euforia,poddaćmójschematkrytycznemuosądowiCricka.Czekałemwnapięciu.
Jaksięokazało,niepotrzebniesięobawiałem.Francisodrazudostrzegł,żepomysłzłączeniemzasadwparywskazujenastrukturę
podwójnejhelisy,wktórejdwienicicząsteczekbiegnąwprzeciwnychkierunkach.Tełagodneiuporządkowaneskrętysprawiły,
żewszystko,cowiedzieliśmyoDNAijegowłaściwościach—wszystko,zczymsięzmagaliśmy,próbującrozwiązaćnaszproblem—nagle
zaczęłoukładaćsięwlogicznącałość.Conajważniejsze,takastrukturacząsteczkinatychmiastpodpowiedziałarozwiązaniadwóch
najstarszychzagadekbiologii—jakprzechowywanajestinformacjaorazjakprzebiegajejkopiowanie.MimotodeklaracjeCricka
wygłaszanepóźniejwTheEagle(czyliwpubie,wktórymzwyklejadaliśmylunch),żeodkryliśmy„tajemnicężycia”,uznałemzadość
nieskromne—zwłaszczajaknaAnglię,gdziepowściągliwośćzawszebyławcenie.
Crickmiałjednakrację.Naszeodkryciepołożyłokresstaremujakrodzajludzkisporowioto,czyżycieniesiewsobiejakąśmagiczną,
mistycznąsiłę,czyteżjakwszystkieinnereakcjechemiczne,choćbyteznanezeszkolnychlekcji,jestproduktemnaturalnychprocesów
fizycznychichemicznych.Byłototeżpytanieoto,czywjądrzekomórkiistniejejakiśboskielement,którypobudzajądożycia,iodkrycie
podwójnejhelisypozwoliłoudzielićnaniezdecydowanieprzeczącejodpowiedzi.
DziękiteoriiewolucjiCharlesaDarwina,któraukazała,jakwszystkieelementyżyciałącząsięzesobą,nastąpiłepokowyprzełom
izaczęliśmywreszcieinterpretowaćświatwmaterialistycznych,fizykochemicznychkategoriach.RównieżpóźniejszeodkryciaTheodora
SchwannaiLouisaPasteura,uczonychzdrugiejpołowydziewiętnastegowieku,byływażnymikrokamiwtymkierunku.Dowiedlioni,
żelarwywgnijącymmięsieniepowstająsamoistnie,gdyżten„cudowny”aktmaczystobiologicznychautorów—wtymprzypadku
muchyiskładaneprzezniejaja.Iwtensposóbzdyskredytowaliideęsamorództwa.
Mimotychodkryćróżneformywitalizmu—wiary,żeżycianiedasięsprowadzićdoprocesówfizykochemicznych—niezmarłyodrazu
śmierciąnaturalną.Długojeszczewielubiologów,niechętnychuznaniudoborunaturalnegozakluczowyczynnikdeterminującyewolucyjny
lososobników,tłumaczącewolucyjneadaptacje,wolałopowoływaćsięraczejnadośćmętniezdefiniowaną„nadrzędnąsiłęduchową”.
Zkoleifizyków,przyzwyczajonychdoświataprostegoizredukowanegodoformpodstawowych—kilkucząstekikilkusił—pogmatwana
złożonośćbiologiizbijałaztropu;może,zastanawialisięniektórzyznich,procesyzachodzącewjądrzekomórki,te,którekierujążyciem
nanajgłębszympoziomie,wykraczająpozaznaneprawafizykiichemii.
Podwójnahelisabyłatakważnadlategowłaśnie,żewprowadziłaoświeceniowąrewolucjęimaterialistycznemyśleniedoświata
komórek.Intelektualnawyprawarozpoczęta,gdyKopernikodebrałczłowiekowimiejscewcentrumWszechświata,akontynuowanaprzez
Darwina,którydobitnieuświadomiłnamwszystkim,żeczłowiekjestniczymwięcejniżzmodyfikowanąwersjąmałpy,dotarładosamej
istotyżycia.Wreszcieokazałosię,żenaprawdęniemawnim—wnas—nicnadprzyrodzonego.Podwójnahelisatostrukturanader
elegancka,leczniosącacałkiemprozaiczneprzesłanie—życiejestpoprostudomenąchemii.
IntelektualneznaczenienaszegoodkryciauchwyciliśmywrazzCrickiemwlot,niemieliśmyjednakbladegopojęcia,jakpotężnywpływ
miałoonowywrzećnanaukęispołeczeństwo.Tymczasemwdzięczne,falistekształtyodkrytejprzeznascząsteczkikryłykluczdobiologii
molekularnej—nowejnauki,któraprzeznastępnesześćdziesiątlatpoczyniładoprawdyzadziwiającepostępyinietylkoumożliwiła
zrozumienieimponującejliczbypodstawowychprocesówbiologicznych,alewywarłateżgłębokiwpływnamedycynę,rolnictwo,anawet
nawymiarsprawiedliwości.DNAbardzoszybkoprzestałbyćwyłącznieobiektemzainteresowanianaukowcówwbiałychfartuchach,
krzątającychsięwuniwersyteckichlaboratoriach,istałsięczymś,cowpływanażyciekażdegoznas.
Dopołowylatsześćdziesiątychudałonamsiępoznaćpodstawowemechanizmykomórkowe.Dowiedzieliśmysię,jak—poprzez„kod
genetyczny”—przetłumaczyćczteroliterowyalfabetsekwencjiDNAnadwudziestoliterowyalfabetbiałek.Kolejnyprzewrótwrozwoju
nowejnaukinastąpiłwlatachsiedemdziesiątychXXwieku,kiedyzaczęliśmystosowaćtechnikimanipulowaniaDNAiodczytywać
sekwencjenukleotydów.Niebyliśmyjużskazaninaoglądanienaturyzzewnątrz,mogliśmyprzystąpićdorekombinacjiDNAżywych
organizmów,anawetspróbowaćodkryćpodstawowyskryptżycia.Przednaukąroztoczyłysięnowe,zdumiewająceperspektywy
—nareszciezdołamypokonaćchorobyopodłożugenetycznym,począwszyodmukowiscydozy,ananowotworachkończąc;dzięki
metodom„genetycznegoodciskupalca”zrewolucjonizujemywymiarsprawiedliwości;wreszcie,badajączapomocąDNAprehistorię,
zweryfikujemynasząwiedzęopochodzeniuczłowieka(inietylko)—otym,kimjesteśmyiskądprzybywamy;udoskonalimytakżeważne
dlarolnictwagatunki,osiągającefekty,ojakichdotądmożnabyłotylkomarzyć.
KulminacyjnymomentpierwszegopięćdziesięcioleciapoodkryciuDNAnastąpiłwponiedziałek26lipca2000rokuwrazzogłoszeniem
przezówczesnegoprezydentaStanówZjednoczonychBillaClintonaukończeniapracwramachProjektuPoznaniaGenomuCzłowieka
(HumanGenomProject—HGP).„Uczymysiędziśjęzyka,wktórymBógstworzyłżycie.Wchodzącwposiadanietejwiedzy,rodzajludzki
znalazłsięokrokodzdobyciawspaniałejmocyuzdrawiania”—powiedziałClinton.
DziękiProjektowiPoznaniaGenomuCzłowiekabiologiamolekularnaosiągnęładojrzałość,stałasię„wielkąnauką”,zwielkimipieniędzmi
iwielkimiosiągnięciami.HGPbyłnietylkonadzwyczajnymosiągnięciemtechnologicznym(ilośćinformacji,jakąudałosięwydobyć
zdwudziestutrzechparludzkichchromosomów,jestniewyobrażalna),aletakżekolejnymetapemwposzukiwaniachistoty
człowieczeństwa.ToDNAodróżnianasodinnychgatunków,toonczyninasistotamitwórczymi,świadomymi,dominującymi
iniszczycielskimi.DNAjestinstrukcjąobsługiczłowieka.
OdtamtegosobotniegoporankawCambridgeznacznielepiejpoznaliśmykodgenetyczny.Jasnejestjednak,żeprzedbiologią
molekularną—naukąofunkcjonowaniuiwykorzystywaniuDNA—nadalstojąwielkiewyzwania.Trzebaznaleźćsposobyzwalczania
nowotworów;wymyślićskuteczneterapiegenoweleczącechorobygenetyczne;inżynieriagenetycznapowinnateżpomócudoskonalić
żywność.Towszystkojużpowolisiędzieje.Pierwszesześćdziesiątlat„rewolucjiDNA”toepokaogromnychpostępówwnauce,atakże
pierwszeudanepróbyzastosowaniatejnowozdobytejwiedzydorozwiązywanialudzkichproblemów.Wprzyszłościczekanasjeszcze
bardzodużoodkryć,alenieulegawątpliwości,żewieleznichwykaże,iżwpływDNAnanaszeżyciejestjeszczewiększy,niżsiętegodziś
domyślamy.
