Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
zostałyzreformowane.W1853rokupowstałaniższaszkołarealna,wktórej
mogłysięuczyćtakżedzieciżydowskie-miałyosobnelekcjereligii.Wów-
czaszałożonorównież-coważne-nawzórszkółlwowskiejitarnopol-
skiej,awięcwedługwzorówniemieckich(ioświeceniowych),Haupt-und
Mädchenschule,czyliizraelickąszkołęgłównądladziewczątichłopców58.
TowniejuczyłsięJosefEhrlich-wklasachniższych.Szkołamiałacztery
poziomy,odrębneklasydladziewczątichłopców.DyrektorembyłHirsch
Reittmann.Pracowałowniejkilkunastunauczycieli;wlatach1858-1860
byłoichszesnastu.Zatrudnianotakżewoźnego59.
Nauczycieli,wśródnichtakdlaEhrlichaważnegoHirschaBen-Ziona
Barata,uważanozamaskili-zwolennikówideioświeceniowych60.Nale-
żypodkreślić,żenauczycieleEhrlichastanowilikolejnepokoleniemaskili.
ZBrodówpochodzilibowiemlubbylizwiązanizmiastempierwsipromo-
torzyoświeceniażydowskiego(haskali)61.UschyłkuXVIIIinapoczątku
XIXwiekujegogłównymiośrodkamibyłymiastaniemieckie:Berlin,Wro-
cław,FrankfurtnadMenem,Królewiec.Ideeoświecenioweprzenikałydo
brodzkiejspołecznościdziękikupcomjeżdżącymnatargidoWrocławia
iLipska62.MajerBałaban,żydowskihistoryk,wprzedmowiedopracy
Wurmanapisał:
Brodynależądogminważniejszychwzespolenaszychdziejów
wPolsce,itozwieluwzględów:posiadałyonewielkągminężydow-
ską,którawczasachaustriackichstanowiłanietylkoośrodekhan-
dlu(jakowolnemiastoodr.1779),lecztakżeośrodekoświecenia,
tzw.haskali63.
ZBrodami,uważanymizacentrumhaskaligalicyjskiej,związanychbyło
kilkapostaci.JakopionierategoruchunależywymienićIzraelazZamościa
(1715-1772),wielkiegotalmudystę,wybitnegoznawcęfilozofiiżydowskiej,
58
Tamże,s.172-173.Por.HandbuchdesLembergerStatthalterei-GebietesinGalizienfürdasJahr1858,
s.201-202.
59
Zob.HandbuchdesLembergerStatthalterei-GebietesinGalizienfürdasJahr1858,s.201;HandbuchdesLem-
bergerStatthalterei-GebietesinGalizienfürdasJahr1860,s.220.
60
Zob.B.Kuzmany,Brody.EinegalizischeGrenzstadt…,s.135.Tojednoznielicznychmiejsc,kiedywspomina
onrównieżoEhrlichu.
61
Ohaskali,takżewGalicji-zob.M.Wodziński,OświecenieżydowskiewKrólestwiePolskimwobecchasydyzmu.
Dziejepewnejidei,Warszawa2003,s.11-20.
62
OkontaktachhandlowychwdrugiejpołowieXVIIIw.zob.D.Wurm,Zdziejówżydostwabrodzkiego…,
s.28,63,74.
63
M.Bałaban,Przedmowa,s.IV.Haskala(hebr.(oświecenie,oświata’)-powstaływśródŻydówwlatach
siedemdziesiątychXVIIIw.wNiemczech,aodpoczątkuXIXw.popularnywEuropieWschodniej
ruchoświeceniowypropagującymodernizacjęspołecznościżydowskiejprzyzachowaniukulturowej
odrębnościopartejnaBibliiinowoczesnejliteraturzehebrajskiej.
XVIII
Wstęp
