Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
współpracąznazistowskimreżimemelity,zmieniłysięiodwróciłyodswojejorientacjisprzed
roku1945?Kiedyzaczęłyznowutwardostąpaćpoziemi,porzucającwięźztym,
conieracjonalne,conieludzkie?Czyzatemdoroku1945jejprzedstawicielecechowali
sięzwykłymoportunizmem,abypokatastrofie,ztakimsamymbrakiemskrupułów,staćsię
tradycyjnymikonserwatystami,liberałamiczydemokratami?
Debatawywiązałasięnatematpojęciaelityzanarodowegosocjalizmu.UlrichHerbert
zaproponował,bydoelityzaliczenizostaliwyłącznieczłonkowieaparatupaństwaipartii,
gauleiterzy,przywódcySS,RSHA,administracjigospodarki,członkowieSIPOoraz
Einsatzgruppen
,jakikadrywładzokupacyjnych,wtymzwłaszczanawschodzie.Gdyby
wszakuznać,żedoskutecznościzbrodniczejpolitykiwniemniejszymstopniuprzyczyniłsię
ogółelit(np.zzabiurkalubwprzedsiębiorstwach),którychzaangażowaniemniejrzucało
sięwoczy,tonicnieuzasadniatakiejrestrykcjiwichzdefiniowaniu.Toprawda,żebardzo
trudnojestdokładniepoznać,corobiłyposzczególneosoby,zwłaszczażepropagandzieNRD
czyteżniektórymdziennikarzombrakowałoprzezorności.Jakjednakpostępować,gdysię
wie,żewiększośćpotencjalnychświadkówjużnieżyje,żeprzestępcyzatarliśladyswoich
zbrodni,iżebylinaziściwpełnisolidarniesięwspierali?
Jeżeliprzedrokiem1945elityteuprawiałyślepenaśladownictwo,nawetjeśliwszyscy
ciludzietylkopozornienawrócilisięnanazizm,czytoprzezoportunizmczy
karierowiczostwo,toporoku1945przeszłośćmusiałastanowićciężkiebrzemiędodźwigania.
Czyludzieci,którzyprzeżylikatastrofębędącąskutkiemichzaangażowania,mogli
zapomnieć?
Pojawiająsięinneproblemy,tymrazemcodometody.Wtymkonkretnymprzypadku
należywystrzegaćsiętakiegopunktuwidzenia,któryprowadzidoślepegozaułka.Zupełnie
niewłaściwebyłobyzałożenie,żealianciiniemieckirządmogliusunąćwszystkichbyłych
nazistówiinnychkolaborantów,bynastępnieprzystąpićdoodbudowyznowymiludźmi.
Ztakim
apriori
ibiorącpoduwagęrealia,wobecniemożnościpowodzeniatakiejoperacji,
historykmógłbyjedyniedojśćdowniosku,żeNiemcypo1945r.sąwznaczącymstopniu
kontynuacjąustrojunarodowosocjalistycznego.Innaperspektywawypływałabyzzałożenia,
równieżapriorycznego,żedenazyfikacjazakończyłasięsukcesem.Takipunktwidzenia,
podzielanyprzezHansa-PeteraSchwarza,pozwalapozostawićprzeszłośćprzeszłości.
Każdegoczłowiekamożewreszciedręczyćstawianedziśpotysiąckroćpytanie:jakludzie
moglitakswobodniedopuszczaćsiętychprzerażającychzbrodni?Ituhistorykpowstrzyma
sięodmoralizowaniaiograniczywyłączniedouprawianiahistorii.Niemożeprzywdziaćszat
sędziegobezwychodzeniapozaswojąrolę,którapoleganaustalaniufaktówiich
wyjaśnianiu.Nawetjeśliwtymkonkretnieprzypadkutrudnozachowaćkoniecznyzazwyczaj
dystans.
HistoriaNiemiecztejszczególnejperspektywy,jakązaPeteremReichelemmożnanazwać
drugąhistoriąnarodowegosocjalizmu,zawieraćbędziejednocześnieanalizychronologiczne,
jakibilanse.
Gdywlatach1945-1949Niemcybyłyokupowaneipozbawionepaństwa,aliancimieli
szeregmożliwościusunięciawszystkiego,conapłaszczyźnieinstytucjiipersonelu
przypominałonarodowysocjalizm.Niektóresymptomymogłyświadczyć,żeprocestaki
zostałzainicjowany.Takotoskorookresprzypadającybezpośredniopowojnienazwano
StundeNull
,tomogłotosugerować,żezdawnegoreżimuniezostanienic.Podobniegdy
Amerykaniepostawilicel4D2,wktórymwystępujewyraz„denazyfikacja”,tomożna
byłosądzić,żewtrzechzachodnichstrefachokupacyjnychprzystąpionodoczystek
zdeterminacją.Prowadzonypoczątkowoosobnowkażdejstrefieproces,kontynuowany
będziewedługwspólnychreguł.Wdalszejkolejnościbędzieonspoczywałnabarkach
tworzącychsięlandów.Nafrancuskimprzykładziewiemyjednak,żedecydującybyłpierwszy
okresczystek,iżedeterminacjiszybkozabrakło.Denazyfikacjalat1945-1949staniesię
przedmiotemanalizywpierwszymrozdziale.Celembędzieoszacowanierozmiarutej
bezprecedensowej,zakrojonejzrozmachempróby.
Wewrześniu1949r.kwestiabyłychnazistówwłączonazostałaprawiecałkowicie
dozakresukompetencjinowejrepubliki,azwłaszczarządukanclerzaKonradaAdenauera.
Naniegospadłodziedzictwo,zaktóremusiałwziąćodpowiedzialność.Jużodpierwszych
tygodnizająłsięoncoprawdalikwidacjąprzeszłości,aledawałprzytympierwszeństwo
odbudowiegospodarczejilegitymnościmiędzynarodowej.Abytoosiągnąć,potrzebnymubył
doświadczonyaparatpaństwowy.Wymógten,połączonyzchęciązachowaniawładzy,
kierowaćbędziejegopolitykązarządzanianazistowskąprzeszłościąiokreślaćjejzawartość.
PolitykaAdenaueraipierwszychjegonastępcówzwieńczonazostałasukcesem:odbudowa
gospodarczazakończyłasię„cudemgospodarczym”.Innasprawa,żepodniosłysięgłosy
