Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
MarekKornat
polskiegobyłoabsolutnieniedopomyślenia1.Potwierdziłysięwcześniejszeprze-
widywania,wskazujące,żeprawodosamostanowienianaródpolskiodzyskaćmoże
tylkowrezultaciedogłębnegoprzewrotuwukładziesiłeuropejskich,chociażjesz-
czewprzededniurewolucjilutowejwRosjiniepodległośćPolskiwydawałasiębar-
dziejniżproblematyczna2.
Odczasuwydaniawroku1916przezmocarstwacentralneAktu5Listopada
coraztrudniejbyłowyobrazićsobiepowrótEuropyŚrodkowejdostatusquoante
bellum,alewidokinaniepodległośćpozostawałybardzonikłe.OstateczniePolska
zrodziłasięjakorezultatrozwojuwydarzeńwojennych,coPolacywykorzystali,
niebędącwidzamiswegopaństwowegoodrodzenia,jakpowiedziałMaciejRataj
wSejmie3.
KlęskaNiemiecitraktatwersalskisprawiły,żeniepowstałomałepaństewko
polskiestanowiąceelementsystemuMitteleuropy,alepaństwoterytorialnieznacz-
ne-obejmującenazachodzieWielkopolskęzjejrolnictwem,napołudniuprzemys-
łowączęśćGórnegoŚląska,anapółnocymająceterytorialnydostępdomorza.
Wszystkotodałorękojmięrzeczywistejniezawisłości.BezupadkuRosjijakoalianta
mocarstwzachodnichniemożliwebyłobyzkoleiuzyskanietegokształtuterytorial-
negonawschodzie,któryPolakomudałosięwywalczyćmilitarnie.
BiegwydarzeńpostawiłPolakówwobliczugeopolitycznejpróżni,jakawytwo-
rzyłasięwEuropieŚrodkowo-Wschodniejpoupadkutrzechmocarstwrozbioro-
wych.GranicazachodniaPolski,czylipolsko-niemiecka,miałabyćustalonaprzez
zwycięskiemocarstwa,którepostanowiłypodyktowaćwarunkipokojupokonanym
Niemcom,couczyniływtraktaciewersalskim(uzupełnionymopóźniejszedecyzje
iplebiscytywśródludności).GranicęwschodniąPolacymoglikształtowaćnawłas-
nąrękę-mocąfaktówdokonanych,działającczęstowbrewintencjomiinteresom
wielkichmocarstwzwycięskiejententy.
DyplomataMichałŁubieńskinapisał,żenpowstaniepaństwapolskiego
wjegoprzedwojennychgranicachbyłowdużymstopniuwynikieminterwen-
cjiidealistycznejprezydentaWilsonaipułk[ownika]House3a”4.Wrzeczywisto-
ściterytorialnykształtPolskinawschodzieprzesądziławojnapolsko-sowiecka
(1919-1920)itoonawymagałaprzedewszystkimwłasnegoiniemałegowysił-
kuspołeczeństwapolskiego.Trzebapamiętać,żewojnatatoczyłasięnietylko
ogranicęwschodnią,alewogóleoniepodległość.Zakończonakompromisowym
pokojemryskimwmarcu1921r.,niebyłajednymzwielulokalnychkonflik-
tówgranicznychnaperyferiachEuropy,aleważnymstarciem,któregostawkę
stanowiłosamoprzetrwanieładuwersalskiego.Powstałwtensposóbporządek
1W.Sukiennicki,FromForeignDominationtoNationalIndependence.East-CentralEurope
duringtheFirstWorldWar,ed.M.Siekierski,EastEuropeanMonographs,ColumbiaUniversityPress,
NewYork,Boulder,CO,1984,t.1-2.
2J.Pajewski,Odbudowapaństwapolskiego1914-1918(wyd.2),WydawnictwoPoznańskie,
Poznań2005,s.133.
3SprawozdaniastenograficzneSejmuUstawodawczego,[Warszawa1919],posiedzenie81,30lip-
ca1919r.(debataratyfikacyjnatraktatuwersalskiego).
4M.Łubieński,Refleksjeireminiscencje,wstęp,oprac.M.Kornat,WydawnictwoSejmowe,Kan-
celariaSejmu,Warszawa2012,s.73.
