Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
MójGogol
23
naszejkonferencji,pozwoląwyjaśnićnamteiinnezagadkijegotwórczości?Amożena
tymwłaśnie-natajemnicy-poleganiezwykłośćjegodzieł,niepowtarzalnośćjegosty-
luorazjegoosobowości?KiedyczytamGogola,odnoszęwrażenie,żepisarztensamnie
dokońcabyłświadom,jakimidoskonałymiśrodkamiartystycznymidysponowałiztaką
lekkościąsięposługiwał,jakiwrażenie,żeniedowierzałpotędzeswegowrodzonego,
wsamychpoczątkachdrogitwórczejobjawionegojużtalentu.
Zastanawiamsięnadtym,dlaczegopoprzyjeździedoPetersburgamłody,nieznany
jeszczenikomuliterat,przybyszzMałorusipatrzyłzasiebie,zwróciłsięwłaśniekuniej,
tworząccałąserięukraińskich,oszałamiającychczytelników(zarównozelitliterackich,
jakitychzwyczajnych)fantazją,żywymhumorem,barwnymjęzykiemopowieści.Za-
chwycająnasonezresztąnadal.Dlaczegozaśpóźniej,nakilkuletnimdobrowolnym
nwygnaniu”wEuropie,takrzadkowracałnoczymaduszy”doUkrainy,apisałgłównie
oRosji,oPetersburgu,któryopuściłzgorycząwsercu?Czyniebyłojużdlańpowrotu
domitycznejprzestrzeniczasudzieciństwa?Czyniebyłatocenasławy?
Wistocie,kierujączRzymuswójwzrokwstronęoddalonejRosji,artystawybiegał
równocześniewmitologizowanąprzyszłość-doczasów,kiedytazbudzisięzmartwego
snuiwypełniswąwielkąmisję.Ideata,wyrażanawlirycznychustępachMartwychdusz,
zamykałapierwszytomplanowanejtrylogii.Postacibohaterówtejpowieściniedawały
wprawdzieżadnejnadzieinamożliwośćtakiegoprzebudzenia,trzebabyłocudu-owe-
gonlegendarnegobohatera”,nmężaobdarzonegoboskimicnotamimęstwaiofiarności”,
albonCud-Dziewicy”,którawyjśćmiałazplemieniaruskiego/rosyjskiego/słowiańskie-
go...Możejednakzabrakłouczuciamiłościdoprzedmiotuswegodzieławsercuautora?
PróbywskazaniaRosjidrogidonzmartwychwstania”przezartystęzUkrainy,który
najpierwwyrzekłsięwswejtwórczościjęzykaojczystego,późniejpróbowałodciąć
sięoddanychmutalentów,rezygnowałzdoskonałychnarzędzi,jakimiposługiwałsię
wcześniejwswejsztuce,uznającjezaniedoskonałe-możesztuczkidiabła?-skazane
były,jakwiemy,naniepowodzenie.Opoczuciuporażkiartysty-aleteżiofiary-za-
świadczająaktypaleniaprzezGogolaswegoutworu,niewolnegozresztąodpierwiastka
komicznego,znanegonamnśmiechu”,humoru,którywdzierałsiędonarracji,jakby
wbrewsamemuautorowi,oczymzaświadczajązrekonstruowanefragmentynieukoń-
czonegodzieła,poświadczająteżwspomnieniaprzyjaciół,którymGogolczytałcałe
ustępy,rozdziały.
Nurtujemnieinnejeszczepytanie,zasadne,jakmisięwydaje,wnakreślonymtu
kontekścieróżnegorodzajuwątpliwości,niejasności.Jesttopytanieochorobętrawiącą
organizmiduszęautoraZapiskówwariata,atakżeoczystoludzkieodniesienieGo-
goladośmierci.Myślośmierci,jakmożnawnioskowaćnapodstawieróżnychźródeł,
zwłaszczajegolistów,aleteżiwspomnieńprzyjaciół,zrodziłasięwcześniewjego
świadomościinieopuszczałago.
Wyjaśnieniaszukaćmożna,oczywiście,wsamejatmosferzeromantyzmu,wroman-
tycznejfascynacjiśmiercią,wprzywoływaniuśmierci,prowokowaniujejprzezroman-
tyków,aleniejesttojedynytrop.JużrodakautoraWija(Вий),WłodzimierzKorolenko,
właśniepisarza-postaciliterackiej,doprowadziłsiędogroteskowejdetronizacjii-ostatecznie-pozbawienia
prawautorskichprzezDostojewskiegowSioleStitepanczykowie(1859),gdzieprzedstawionyzostałwmasce
FomyOpiskina”.Zob.:А.К.Жолковский,ПеречитываяизбранныеопискиГоголя,http://www-rcf.usc.
edu/~alik/rus/book/bluzh/opisk1.html.
