Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
„Ekonomista”2021,nr6
http://www.ekonomista.info.pl
718
Inmemoriam
Tak,JánosKornaiwielceprzyczyniłsiędoustrojowychzmiansiłąswoichmyśli,
głębiąbadawczejanalizyiprecyzjąteoretycznejsyntezy.Myślami,nieczynami.Nie
chodziłnabarykadyiwiece,nieangażowałsięwpolitykę,alenieustanniestarałsię
wywieraćwpływnato,jakmyśląizachowująsięinni.Wtymsensiejegoniekiedy
wielceteoretyczne,modelowerozważaniamiałyniebagatelneznaczeniedlaprakty-
kigospodarczej.Niestety,niezawszebyłzuwagąwysłuchiwany,takżejakoczłonek
RadyDoradcówNaukowychEuropejskiegoBankuOdbudowyiRozwoju,EBRD,
odjegozałożeniaw1989r.do1994r.czyRadyPolitykiPieniężnejWęgierskiego
BankuNarodowegowlatach1995–2001.Tędrugąprzygodęzrealnąsferągospo-
darki,wktórejzapadająważkiedecyzje,późniejwspominałzrozgoryczeniem,ża-
łującwdużejmierzezmarnowanegoczasu;radyswojądrogą,politykamonetarna
swoją.Natomiastzmniejszymsceptycyzmemoceniałswąwcześniejsząpracęeks-
perckąpodrugiejstronieAtlantyku,jakojedenzwiceprzewodniczącychKomitetu
PlanowaniaRozwojuOrganizacjiNarodówZjednoczonychwlatach1972–1977.
Pięćdziesiątlattemu,gdywieluspośródnasodŁabydozachodnichwybrzeży
Pacyfikuwydawałosię,żegospodarkasocjalistycznanawetjeśliniemasiędoraźnie
dobrze,tomaprzedsobądobrąprzyszłość,niktnietraktowałtychmyślijakopo-
ważnegoostrzeżenia,iżwcaletakniemusibyć,żesystemcentralnegoplanowania
opierającysięnabezmaławszechobecnejwłasnościpaństwowejmożeszybkosię
wyczerpać,jeśliniepotrafisięzreformować.WtymkontekściezapytałemKor-
naiaprzyokazjijednegoznaszychlicznychspotkańjużnapoczątkutegowieku,
dlaczegojegoteoriagospodarkisocjalistycznejwzasadziemiałatylkostronęde-
skryptywną?Dlaczegoograniczałasiędoopisuiwyjaśnianiadziałaniasiłimecha-
nizmówgospodarczejdynamiki,aniemówiławzasadzienicotym,jakredukować
ichułomnościipoprawiaćfunkcjonowaniepaństwowejgospodarkisocjalistycznej?
Dlaczegoniebyłowjegopiśmiennictwiewskazaniasposobówprzejściaodujęcia
deskryptywnegodonormatywnego,odwyjaśniania,jaksystemdziała,dopostu-
lowaniakierunkówisposobówjegozmiannalepsze?Usłyszałemwodpowiedzi,
żeztejprzyczyny,iżbyłprzekonany–przynajmniejodkońcalat60.–żesystem
gospodarkisocjalistycznejbyłniereformowalny.Gdyzaśdociekałem,dlaczegota-
kiegozdaniaexpressisverbisniemożnaznaleźćwjegopracachztamtegookresu,
odpowiedział,żetowłaśniefakt,iżniepisał,jakreformowaćtamtensystem,po-
średniodowodzi,żejużwtedybyłprzekonanyonieuchronnymnadejściuzczasem
zmierzchugospodarkiplanowej,którazeswejnaturyniemożebyćzrównoważona.
Drugiefundamentalnedzieło,EconomicsofShortage(Kornai1980),wyniosło
jegoautoranapiedestałnietylkowspółczesnejmyśliekonomicznej.Bezwątpie-
niabyłatonajważniejszapracateoretycznawyjaśniającasprawczemechanizmy
funkcjonowaniagospodarkisocjalistycznejzolbrzymimiimplikacjamidlaroz-
ważańjednychautorówokierunkachprorynkowychreformwtamtymsystemie,
ainnychbadaczyutwierdzającychwprzekonaniuonienaprawialnościszwanku-
jącegosystemu.Niemadrugiejpracypodobnejcodorangiwpływunasposób
myśleniawpaństwachsocjalistycznychjaktawłaśnieksiążkaKornaia.Wymow-
nesąchociażbysłowaopiniotwórczegowRosjiiniektórychinnychrepublikach
poradzieckichJegoraGajdara,dyrektoramoskiewskiegoInstytutuGospoda-
