Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
17
Filozofiapoezjiniemażadnychogólnychilogiczniespójnychpodstaw.Pojęciezasady,pojęcieBpod-
stawy”byłobytuniszczące.[ś]filozofiapoezjimusiuznać,żeaktpoetyckiniemaprzeszłości,awkaż-
dymrazieniemaprzeszłościbliskiej,wktórejmożnabyprześledzićto,cotenaktprzygotowało,ijak
dochodziondoskutku.Kiedy[ś]będziemymówićostosunkumiędzynowymobrazempoetyckimiar-
chetypemuśpionymwgłębinieświadomości,zrozumiemy,żetenstosunekniema,właściwiemówiąc,
charakteruprzyczynowego.Obrazpoetyckiniejestposłusznyimpulsowiprzeszłości.Niejestechemprze-
szłości.Dziejesięraczejnaodwrót:wybuchobrazusprawia,żedalekaprzeszłośćrozbrzmiewaróżnymi
glosamiiwcaleniewidać,najakiejgłębokościodbijąsięoneizamilkną.Dziękitemu,cownimnowe,
idziękiswejaktywnościobrazpoetyckimaswójbytwłasny,własnądynamikę.Wywodzisięzbezpo-
średniejontologii[ś].
Czytelnikmożewięcaprioriprzyjąć,żeobrazpoetycki,czyliliterackieodwzoro-
wanieświatajakoświatłaijegoźródławrazzcieniembędącymciemnymodbiciem
oświetlonejnim,usytuowanejwprzestrzeni,bryły,macharakterrównieżontyczny,
więcjestgłębokozakorzenionyiumocowanywrealnymbycieijegorozmaitych
strukturach.Jasnestajesięzatem,żewyobrażeniepoetyckieskładasięniczymra-
sterzwieluwrażeniowychpunktówwwyobrażeniowejprzestrzeniartysty–poety,
prozaikalubmalarza–układającychsięwsłownąalboplastycznąwizjętakczy
inaczej,wwiększymbądźmniejszymstopniuzgodnązobrazemświatarealnego,
poznawalnegoobiektywnie.Niemniejjednakowaogólnazasadaoilesprawdzasię
wobszarzeutworuGracqa,otyle–zewzględunareporterskieafragmentamifelie-
tonoweujęcietematupodróżyrzeką–najdłuższąrosyjskąieuropejskąrzekąRosji,
wprzypadkuWasilijaRozanowawymagaprzyjęcianietylkoinnejperspektywywo-
beczadawanychdoogląduobrazówijakżeróżnejformyichzapisu.Czytelnikzsek-
retnegowspółuczestnikapodróżynarratoraBliskichwód,współuczestnikajego
snów-na-jawiezdolnegonapodobieństwomediumodwzorowywaćduszęiumysł
swegoprotagonisty,tęduszęitenumysł,którymtoichfrancuskimterminom–l”âme
il”esprit–Bachelardprzywracawewzmiankowanymesejuwłaściwemiejsce27–ów
Bpoetyczny”czytelnikmusi,otwierającRozanowa,przedzierzgnąćsięwbiernego
odbiorcęobserwacjiautoraRosyjskiegoNilu.
PragnącyodpocząćnaWołdzezazwyczajwyruszajązPetersburgadoNiżnegoijużtutajwsiadająna
parostatek,abyoglądać«najpiękniejszebrzegiWołgi»–któretowyobrażenieRozanowuważazanie-
porozumienie.–Fakt,zaNiżnymstająsięone[tj.brzegi]pagórkowate,alesątonaszerosyjskie«pagóry»
przypominająceporzekadło:nabezrybiuirakryba.WistocieRosjajestdotegostopniarówninnym
krajem,iżmieszkającwniejprzezcałeżycie,anawetodbywającdalekiepodróże,dosamejśmiercimoż-
naniezobaczyćanijednejgóry.Dlatakiegoznużonegorówninnościąrodakaprawy«pagórkowaty»
brzegWołgirzeczywiściecośtamwyobraża.Jednakżedlakażdego,ktoznalazłsięnaUralu,zwiedzał
KaukazalboFinlandię,atymbardziejjeśliwidziałTyroliAlpy,temu«pagórkowaty»brzegWołgiwy-
dajesięprawie«plackiem».Rzeczjasna«odpoczyneknaWołdze»stwarzaletnikowiokreślonemożli-
wości,więcwsiadającnaparostatekwNiżnymmanapewnojakąśtamprzyjemność,aleniezpowodu
«górzystych»brzegówWołgi,gdyżjakwieluwidziałprawdziwezachodnieipołudniowegóry.Przeciw-
nie,gdybywsiedlinaparowiecwRybińsku,jaktozrobiłemja,tonawetbędącwytrawnymiturystami,
doświadczylibynadzwyczajwielenowego,odświeżającegoipouczającego.Liczysięniesambrzeg,ale
to,conabrzegu.Jakwcałejnaturze,najbardziejzewszystkiegointeresującyjestczłowiek.Górna,do
Nożnego,częśćWołgijestnieporównaniewdzięczniejsza,piękniejszaibardziejuduchowionaoddolnej
owąpotężnądziałalnością,którasiętamrozwinęławłaśniepoczynającodRybińska28.
Byłbytowięckonkretprzeciwstawionypoetyce,apoteozaludzkiegoczynu,wy-
siłku,słowempracytworzącejżyciewydajniejszymilepszym,będącejrękojmiąpo-
stępu,tuRozanowzdajesiębliskiprogramowinaszychpozytywistówpodhasłami
27Tamże,s.397:BUważającje[terminyl”âmeil”esprit]zasynonimy,uniemożliwiamysobietłumacze-
niecennychtekstów,zniekształcamyfaktyujawnioneprzezarcheologięobrazów.SłowoBdusza”jest
słowemnieśmiertelnym.[ś]Jesttowyraznatchnienia.[ś]Dialektykainspiracjiidialektykatalentu
tłumacząsięwzajemnie,jeżelidostrzegasięichbieguny:duszęiumysł”.Innymisłowyduszabyłaby
tutajpierwotnąsiłąinicjatywnąformypoetyckiejlubplastycznej,jejwewnętrznąkreatywnąmocą.
28W.W.Rozanow,RosyjskiNilś,s.195.
