Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
CyprianKamilNorwid
torycznoliterackiego,októrymdecydowaływielkieindywidualności,konsekwentnie
wpisywaneprzeznaswkontekstważnychwydarzeńhistorycznych13.Niekwestionu-
jącwielkościMickiewicza,Słowackiego,późniejzaśElizyOrzeszkowejiBolesława
Prusa,czyHenrykaSienkiewicza,spostrzegamy–żetaktonazwę–absorbowal-
ność,Borbitalność”tychliterackichindywidualności,indywidualności,jakieniwe-
lująwielesubtelnychzjawiskliterackich,którewwymiarzeestetycznymiświatopo-
glądowymsytuująsiępozatym,codwudziestowiecznyipóźniejszyprocesrecepcji
uczyniłBnajbardziejcharakterystycznym”,Breprezentatywnym”itp.Aleksander
Fredrowtymsensieniejestreprezentatywnydlaromantyzmuwyłączniewobrębie
określonegosposobupojmowaniatejepoki.
łłł
Niniejszedekonstrukcjonistyczne14–wjakiejśmierzejużdziśoczywiste–wska-
zanienalogocentryczneograniczeniaporządkuhistorycznoliterackiego,cosięty-
czyXIXwieku,musizawieraćjeszczejedenczynnik.Jestnim,dobitnawujęciach
historycznoliterackich,dominacjahistoriipolitycznejnadhistoriąliteratury.Mimo
wysokiegodzisiajpoziomuświadomościmetodologicznejisystematycznegopopu-
laryzowaniasiękategoriidziewiętnastowieczności–np.UrszulaKowalczukwpełni
trafniejużw2002rokuużyłajejdoopisaniadziełaFelicjanaFaleńskiego15,rzeczona
dominacjanawetzyskujenasile–szczególniewwypadkudydaktykiszkolnej.BIlu-
stracyjność”literaturypięknejwobecwydarzeńzzakresuhistoriipolitycznejbudzi
mójgorącysprzeciw.Oczywiście,instrumentalizacjasztukisłowanarzeczswego
rodzajupropedeutykikulturowejtotendencjastarajakliteratura.
Jednakwłaśniezewzględunaspecyfikęhistoryczno-literackągranicznychtu-
dzieżBpowstańczych”lat60.XIXwiekuzagadnienietransgresjiliteraturoznawczych
należydobardzoważnych.Jesttorównieżistotnezagadnienienorwidystyczne.
Ażtrudnouwierzyć,żeprzezsamychnorwidologówniezostałodotejporyposta-
wione.Tymczasemwkontekściedrugiej,rozwojowejpołowytrwaniaNorwidowego
dziełaartystycznego–jeślizałożyć,żetekstyautoraVade-mecumtopewienproces
–właśniewlatach60.zaistniewawysokimurniezrozumieniaorazobojętnościoog-
romnychkonsekwencjachinterpretacyjnych.Wystarczywspomnieć,żewwypadku
edukacjiszkolnejiuniwersyteckiejNorwidzamykającyliteraturęromantyczną,czyli
Btędopowstaniastyczniowego”,omawianybywałjakoostatnia,niewpełniprzysta-
jącacząstkablokuproblemowegoiczęstokroćbrakowałoczasunacharakterystykę
jegodzieła.DodatkowąBwadą”poetysprowadzonegowswojejrolidojednostki
historycznoliterackiejbyłoto,iżniestworzyłdzieła,którepowstaniestyczniowe
zapowiadałoby–mesjanistycznie,strategicznieitp.Równieżczynnikprepozyty-
wistyczny(pierwiastkipraktycyzmu,organicznikowstwoitp.)–opisanywswoim
czasieprzezJanuszaMaciejewskiegoiuznanyjakoznaczący–byłwdzieleNorwida
13Nanaszymmyśleniuohistoriizdajesięważyćpodświadomanadzieja,żedziejesąrodzajemBmowy
transcendencji”.ZatemceleminterpretacjibyłobyodtworzenieBgłębokiego”porządkunastępstw,jakie
kształtowaływiekXIX.TegotypumyśleniebyłobliskieNorwidowi.Zob.E.Kasperski,Antropologiarze-
czyCyprianaNorwida.Reizm–wykładniahumanistyczna–transcendencja,w:Norwidowskiświat
rzeczy,podred.P.Abriszewskiej,G.Halkiewicz-Sojak,Toruń2018,s.35.
14Strukturalistycznydyktatwielkichwydarzeńhistorycznychtudzieżwielkichnazwiskmożnatłumaczyć
wskazaniemDerridynamechanizmzapominaniaoumownościwszelkichmetafor,gdydanydyskurs
niekoniecznieodtwarzaobiektywny,pierwotnysens.WkontekścierozumowaniaDerridywielkiena-
zwiskaXIXwiekunazwałbymnazwamikolonializującymi.Natematróżnicymiędzytworzeniemsensu,
ajegopowtarzaniemzob.:J.Derrida,Pismoflozofi,wybrałB.Banasiak,przeł.K.Matuszewski,B.Ba-
nasiak,P.Pieniążek,Kraków1992,s.116in.
15Zob.wielorakąargumentacjęhistorycznoliterackązawartąw:U.Kowalczuk,FelicjanFaleński.Twór-
czośćiobecność,Warszawa2002.
35(1/2021)
