Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
AntoniWinch
koniecświata
KafkazMrożkiem,czylipyfkozWitkacym
Nowoczesnośćtoepokabrzemiennarozkładem,rodziwięcrozpad.Toonbył
jednymzgłównychbohaterówutworówFranzaKafki,SławomiraMrożkaiStani-
sławaIgnacegoWitkiewicza.Protagonistatowichujęciutragikomiczny.Latapo
epocedesperackoszukającwzniosłości,jakiegośznaczenia,porządku,znajdując
miastnichjenotrywialność,bezsensichaos.Śmiesznetoszubienicznie,wisielczo
zabawne.Inajboleśniejprawdziwe.
Groteskowamieszankakomizmuzrozpaczą,oblanagorzkimlukremsurreali-
zmuzdomieszkąmakabry,jakąserwująnamwymienienipowyżejautorzy,najlepiej
oddajesytuacjęegzystencjalnączłowiekanaszegoczasu.Pozbawionytragicznego
wymiaruswojegoistnieniaoraztranscendentalnejdlańperspektywy,bękartpo-
stępu,podrzutekutopii,sierotaducha,dzieckorewolucjijeszczewbecikupożarte
przezmatkę.Noiantyheros.Leczniezwyklewtymantyheroizmiebohaterski.Co
niezmieniafaktu,żetakżeżałosny.Wydurniasięprzetoczęsto,samniewiedząc
zabardzo,corobi.Alerobi,bocomazrobić,jaknicniezrobi?BOdtygodniaprzy-
chodzicowieczórmójsąsiadzpokojuobok,abyzemnąwalczyć”,zdarzyłomusię
roztrzaskaćzaryglowanedrzwisiekierą,jednakcodozasadyjestkulturalny–po
skończonymstarciukrzyczyzeswojegopokojuBdobranoc”1;Bzamieszkaliśmyrazem
[...],stanęliśmynaprzeciwkosiebie,okowoko,apotemjużspokojnie[...]tłukliśmy
siędługo,wmilczeniu,sapiąctykoiodczasudoczasuwydajączawzięte,głuche
okrzyki”2,anascenęwchodziBłagodnystaruszekzkotemnasznurku”,pochwili
nagleprzeistaczasięBwrozjuszonego»pochronia«”izabijamałądziewczynkę,któ-
raprzedmomentemwypełzłazlewejstrony3.
Postaciominteresującychmnietutajartystówzdarzasięprzemieniaćadhoc
iexnihilowbrutaliimorderców.Mrożkowijesttopotrzebnedosatyrycznego
ujęciastosunkówpolsko-polskichzagranicą,Witkacyszkicujewzórscenariusza
sztukinapisanejwCzystejFormie,Kafka...Cóż,proponujechybarodzajliterackiej
wprawki,przedstawiającejwpoMrożkowemuskrzywionymzwierciadlerelacjemię-
dzyludzkie.Tak,jasne–jeżeliktośtucośpoczyjemuśkrzywił,tozpewnościąMro-
żekpoKafkowskiemu,anienaodwrót.Odścisłościchronologicznejważniejsze
jestjednakto,abyustalić,jakwogóledoszłodoustawieniategogabinetukrzy-
wychluster,skądwzięłysięzwierciadła,wktórychprzeglądasięczłowiek,aodbija
kreatura.
Odpowiadającnatopytanie,zadajmykolejne–acoulicha,jaknielichowła-
śnie,miałosięwnichukazać?Nowoczesnośćto–pozawielomaniewątpliwie
pozytywnymizjawiskami–dehumanizacja.Odbywałasięonanaróżnychpozio-
mach,przypomocyrozmaitychśrodków.Jednymznajskuteczniejszych,bonajdy-
skretniejszych,była–ijest!–biurokracja.MaxWeberuznałjązaBzarodek”państw
współczesnegoZachodu,atoztegopowodu,iżstanowiBformęzdolnązczystotech-
nicznychwzględówdonajwyższejsprawności[...]i[...]zformalnegopunktu
1F.Kafka,Dzienniki1909-1923,przeł.Ł.Musiał,Łódź2022,s.314.
2S.Mrożek,MonizaClavier.Romans,w:S.Mrożek,Dziełazebrane.t.V,Opowiadania1974-1979,
Warszawa1997,s.190.
3Zob.S.I.Witkiewicz,WstępdoteoriiCzystejFormywteatrze,w:S.I.Witkiewicz,CzystaFormawte-
atrze,wyb.,wstęp,notyJ.Degler,Warszawa1986,s.80-81.
39(1-2/2024)
