Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
8
wdrukarniFrançoisBuissona(Paryż1795)4,aznanajestpodtytułemprzyjętym
późniejidodziśużywanym:EssaissurlapeinturepourfairesuiteauSalonde17655.
Edycjatawzbudziłaodrazudużezainteresowanie,wtymwielepochwał6.Publikując,
podobnozosobiścieposiadanegorękopisu,drugiewydaniewroku1798,uczeń
DiderotaJacques-AndréNaigeonopatrzyłjedumnąprzedmowądotyczącąjego
mistrza:„Esejten,wktórymDiderot,pociągany,przyciskany,żebytakpowiedzieć,
przezniezmierzonąmasęidei,gromadzącychsięgwałtowniewjegogłowie,po
długimipoważnymnamyślewyłożyjewporządku,wjakimobjawiłysięjegorozu-
mowi;esejten,wktórymodkryjemy,jakwewszystkichpoczynaniachautora,orygi-
nalnygeniusz,lekceważącyprzyjętepoglądyzłożonezprzesądów,pomyłekalbo
banałów,otwierasięcochwilanowymidrogamiijesttakwartuwagiczytelników,
ponieważDiderotomawiatam,wyjaśnia,rozwiązujeztakążelegancjąjakąiprecyzją,
licznebardzoskomplikowaneitrudnekwestie,ajegownioskimająprzytymtęnie-
zależnośćiogólność,którewfilozofiiracjonalnejiwnaukachścisłychstanowiąjeden
zwyznacznikówwielkichkoncepcjiizałożycielskichprawd”7.
Zainteresowanieowowiększebyłonawetchybawkrajachniemieckichniżwrewo-
lucyjnejFrancji.Recenzent„AllgemeinerLitterarischerAnzeiger”z14marca1797r.
wychwalałm.in.„zrównoważeniegłębimyśliimocywyobraźni”,podkreślającprzy
tym,żeniezdarzasię,iżbypomyłkinawet-gdybysięwtekścieznalazły-zawie-
rałytakiebogactwointelektualne8.JohannWolfgangGoethewyrażałpolekturze
pierwszejedycjifrancuskiejentuzjazmwliściedoprzyjaciela,malarzaHeinricha
Meyera,jużwsierpniu1796r.,wgrudniutegożrokuzaś,wysyłającegzemplarz
francuskiFriedrichowiSchillerowi,polecałmugorącolekturę.WodpowiedziSchiller
pokilkuzaledwiedniachpisał:„Każdyzjego[Diderota]aforyzmówjestjakbłyska-
wica,któraoświetlasekretnegłębiesztuki”9.Później,powymianiezdańzSchillerem,
4.WzasobachrękopiśmiennychDiderotanieodnalezionoEseju.Niewiadomo,jakądrogąBuissondostałtenręko-
pis.NajpewniejjednakzespuściznyMelchioraGrimma,któregokomentarzewidniejąnatekścieEseju.RozdziałIII
oświatłocieniuorazobaoarchitekturzenieznajdowałysięw„Correspondancelittéraire”z1766r.;Diderotdodałje
zapewnepóźniej.
5.Polskatradycjaprzyjmujetłumaczenietytułuskróconegoiwliczbiepojedynczej:Esejomalarstwie.Pomysłtaki
wprowadziłjeszczedrugifrancuskiwydawcatekstu,aprzyjacielDiderota,Jacques-AndréNaigeon,któryw1798r.
nadałedycjitekstutytułEssaisurlapeinture.
6.Pierwszejużwstyczniu1796r.,np.wczasopiśmie„LaDécadephilosophique”anonimowykrytykpisał:„mamy
tuDiderotatakim,jakimbył:bezpudru,wczepkudosnu[...].Ci,którzysłyszeligowtrakciekonwersacji,otworzą
naoślepjednązestronictejksiążkiizdaimsię,żegousłysząmówiącego”.
7.J.-A.Naigeon1798,t.XIII,s.371-372.Naigeon(1738-1810),literatimalarz-amator,nazywany„małpąDiderota”,
byłprzezlatajegopomocnikieminaśladowcą.PodobnąrolępełniłprzybaroniePauluHenrid’Holbachu.Zewzglę-
dunajegoosobisteambicjeliterackie,filozoficzne,awokresieporewolucyjnymtakżepolityczne,jegodziałalność
edytorskaiwiarygodnośćbywałyniekiedypostrzeganezpewnądoząnieufności.
8.Cyt.za:R.Mortier,DiderotenAllemagne(1750-1850),Paris1954,s.307.
9.PierwszyniemieckiprzekładCarlaFriedrichaCrameraukazałsięw1797r.PiszeotymRolandMortier,Diderot
enAllemagne...,s.310-318.
