Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
9
Goetheczęściowozmieniłzdanie.W1799r.ogłosiłw„Propyläen”komentarzedo
dużejczęściEsejuDiderota(zasadniczodotycząrozdziałóworysunkuikolorze)
zobszernymifragmentamipolemicznymi.Niektóreznichzapowiadająjużjegosław-
nąFarbenlehre,wydanyw1810r.wykładkoncepcjibarw.Komentarzebyłyniewąt-
pliwietendencyjne,przeinaczająceniektóremyśliautorawzwiązkuzwłasnąbatalią
teoretyczną,toczonąprzezweimarczykanagruncieniemieckim.Goethezradością
jednakstwierdzałwprzedmowiedokomentarzy,żenadarzyłasięokazjadotak
twórczej,„gwałtownejdysputy”10.ObajpisarzedogasającegoSturmundDrangkry-
tykowalirzekomyskrajnynaturalizmDiderotaorazjegopostulatsztukimoralizującej,
GoethemuniepodobałysiętakżeantyakademickiepoglądyautoraEseju.Byłto
przełomowymomentwniemieckimżyciuartystycznym,nagranicymiędzyOświece-
niemaromantyzmem,przełomowytakżewewolucjiświatopogląduautoraeseju
Oniemieckiejarchitekturze.Wtensposóbjednak,amożewłaśniedziękiszczegól-
nemuwtychokolicznościachpodniesieniutemperatury,EsejDiderotawszedłdo
międzynarodowegoobiegumyśliosztuce.
WeFrancjikarieratabyławistociepóźniejsza,jużuproguromantyzmujednaktekst
Diderotanależałdokanonuwypowiedziomalarstwie.CyprianGodebski,piszący
zParyżaw1875r.Listyosztuce,adresowanedopublicznościwarszawskiej,powo-
ływałsięnaautorytetDiderotakilkakrotnie,cytującobszernefragmentyEsejujak
powszechnieprzyjęteprawdyiwykorzystującjegopoglądynp.dowzmocnienia
swojejkrytykiefektówmalarskichnadużywanychprzezJózefaChełmońskiego11.
DiderotdołączałdokilkuswoichSalonówrozmaiteeseje,np.wroku1767opubli-
kowałartykułOmanierze,aw1769bardzoosobistytekstŻalenadmoimstarym
szlafrokiem,czyliprzestrogadlatych,coposiadająwięcejsmakuniżpieniędzy12.
Żadenztychdodatkówaniskalą,aniładunkiemmyśliniedorównałwszakżeEse-
jowiomalarstwie.DiderotnapisałEsej,możnapowiedzieć,wnajlepiejdobranym
momencieswojegorozwojuliterackiego,intelektualnegoijednocześnienatężenia
refleksjinadsztuką,pomiędzydwomanajdoskonalszymiinajobszerniejszymidzie-
łamiswojejtwórczościkrytycznej-Salonami1765i1767roku.Krytykprzeistoczył
sięwnimwestetykaiteoretykasztuki,nieprzestającbyćfilozofem,encyklopedystą,
prozaikiem,wreszcie-eseistąwłaśnie.Esejomalarstwiestanowibowiemwyjątkowe
zjawiskowXVIII-wiecznympisarstwieosztuce,wyprzedzającwielkierealizacjeese-
istykiXIXw.,dziełatakichfrancuskichpoetówipisarzy,jakStendhal,CharlesBau-
delaire,EugèneFromentin,ThéophileThoré,braciaEdmondiJulesGoncourtowie,
10.Zob.omówieniewedycjifrancuskiejtychkomentarzy:J.W.Goethe,Ecritssurl’art,red.J.-M.Schaeffer,Paris
1996,s.191.
11.Zob.C.Godebski,Listyosztuce,oprac.M.Masłowski,Kraków1970,s.53in.
12.FragmentyopublikowanepopolskuwprzekładzieHalinyOstrowskiej-Grabskiejw:Teoretycy,artyściikrytycy
osztuce1700-1870,antologiatekstówpodred.E.Grabskiej,M.Poprzęckiej,Warszawa1974iwyd.2-1989,
s.99-104.
