Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Ewangeliazbawienia.Polskalewicachrześcijańska,tomI
wy,bardziejopuszczenijesteścieodnajlichszegorobaczka,niżnajmniejszeźdźbłotrawypolnej?
Idlaczegoprzeciążonychpracą,odkolebkidogrobu,trapiwasgłódinędza?Idlaczegojesteście
niewolnikaminaziemi,którąBógdałwdziedzictwowszystkimbezróżnicyludziom,iktórej
wszyscypowinnibyćPanami?LuduPolski!Braciamoi!Wyotemniewieciemoże,żenietaka
wolajestBoga,iżenienacałejziemi,takźlejest,jakuwas.Bógchce,abywszyscyludziebyli
sobierównymi,iabyjedenczłowiekniebyłniewolnikiem,nipoddanymdrugiego,iprócz
Boga,niemiałinnegoPananadsobą”.
Powydarzeniach1848r.HeltmanotrzymałzakazpowrotudoParyża,przeniósłsiędoBelgii
ijakojużponadsześćdziesięcioletniczłowiekożeniłsię.nDziwnetobyłostadło:ondemokrata
jonaultraszlachcianka,onwolnomyślnyjonabigotkafanatyczna,onmężczyznaprzystojny
jonaniewiastanadwyrazbrzydka.Poznalisięipokochalinadługoprzedwybuchempowstania
listopadowego”jpisałwSylwetachemigracyjnychZygmuntMiłkowski.Heltmanpozawarciu
związkumałżeńskiegowycofałsięzaktywnegożyciapolitycznego,aleswympoglądomcoraz
bardziejinspirowanymEwangeliąpozostałwierny.Naemigracyjnychsalonachwzbudzałsprzeczne
oceny.Jedni,przypisującmuantyszlacheckienzamiaryrzeźnicze”,widzieliwnimnpotwora”,
nRobespierre’a,Maratawintencyi”,inni,jakMiłkowski,człowiekaspolegliwego,wewnętrznie
spokojnegoiopanowanego.nWzrostusłusznego,szczupły,głowakształtna,podłużna,okryta
płowymwzłotawywpadającymwłosem,oczysiwenadawałyobliczuwyrazsmutku,wywołu-
jącegowspółczucie.Takimmisięprzedstawiłizrobiłnamniewrażenieczłowiekagruntownie
dobregoiłagodnego”jwspominałMiłkowski.Heltmanzmarłw1878r.,pozostawiającposobie
całemnóstworozproszonychtekstów(publikowanychgłównienałamach:nPrzeglądyRzeczy
Polskich”,nDemokratyPolskiego”,nPismaTowarzystwaDemokratycznegoPolskiego”,zamiesz-
czanychwOkólnikachTDP),atakżedwiefundamentalneprace:Emigracyapolskaod1831
do1863.Krótkiryshistoryczny(1865)iDemokracyapolskanaemigracyi.Wyjątkizpism(1866).
LuźnąwspółpracęzTDPpodjęliniektórzydziałaczeMłodejPolski.Organizacjata,zawiązana
12maja1834r.wBernie,byłajednymzogniwMłodejEuropyMazziniegojnmiędzynaro-
dówki”narodówwalczącychowolnośćiwartościrepublikańskie.Dojejpierwszego,ścisłego
kierownictwawchodzilimiędzyinnymi:FeliksNowosielski,KarolStolzman,JózefDybowski,
FranciszekGordaszewskiiKonstantyZalewski.Środowiskotobyłoprzesiąknięteduchemrepu-
blikańskimiideąludowładztwa:njedynymwszechwładcąjestlud,jedynymrządcąludu:prawo,
jedynymprawodawcą:wolaludu”.Zapodstawęideiludowładztwauważanotrzywartości:brater-
stwo,wolnośćirówność.CelemzasadniczymMPbyłowywalczenieniepodległościwgranicach
przedrozbiorowych,alezzachowaniemprawdoautonomiinarodowej(np.dlaRusinówiLitwi-
nów),zjednoizbowymorganemprzedstawicielskim,ntakjakjedenjestnaród”.Społeczeństwo
miałobyćzorganizowanewgminy,albowiemnbezuchwałygmin,opartejnazasadziewiększości
indywiduów,żadneprawonieobowiązujenarodu”.Wodrodzonympaństwiezagwarantowane
miałybyćrównieżwszelkieprawaiwolnościorazrychłoprzeprowadzoneuwłaszczeniechłopów.
26
