Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
1.Kategoriatemporalności
powstawalizmartwych);biegrzeczy—atymsamymkołoczasu—można
zatemodwrócić(Mitrowski,1993:31—33).
TakżeArystotelesowskakoncepcjaczasunawiązujedowcześniejszych
poglądówfilozofów—naprzykładdeterminizmuDemokrytaorazideali-
zmuPlatona—stanowiąckompromismiędzynimi.Arystoteleszawłaści-
wyprzedmiotfilozoficznejrefleksjiuznałświatdoświadczanyzmysłami,
dlategorównieżistnienieczasuwiązałściślezzachodzącymiwnimzda-
rzeniami(Mitrowski,1993:36).Czasnieistniejezatembezzmianyijest
postrzeganyłączniezruchem,aponieważnajdoskonalszyjestruchobro-
towysferniebieskich,czasjestkonceptualizowanyjakojednostajniepowta-
rzającysięruchkołowy(Heller,1995:24).WedługArystotelesafilozofię
orazpewneumiejętnościodkrywanowdziejachludzkościnieskończoną
ilośćrazy(inatymteżpolegawspomnianacykliczność),niezgodziłsięon
jednakztym,żepowtarzalnośćczasuoznaczakolejnypowróttegosamego
(Lloyd,1988:249).
Problematykatemporalnawstarożytnościniebyławiązanazprawa-
mifizyki.Archimedesuważanyjestzamyśliciela,którywfilozofiifizyki
jakopierwszyzałożyłcelowąeliminacjęczasu,motywującowozałożenie
tym,żeupływczasuniejestistotnącechąrzeczy.Poglądtenuznawanyjest
zdzisiejszejperspektywyzawynikówczesnychtrudnościwujęciuczasu
wramysurowegoracjonalizmu(Mitrowski,1993:40).
Chociażprzywołanepoglądystarożytnychzdająsiędowodzić,żewokre-
siekształtowaniasiękulturpierwotnychorazwrozwiniętychkulturach
starożytnościpowszechnąkoncepcjączasubyłajegocykliczność,niektórzy
współcześnibadaczezwracająuwagęnainnesposoby,wjakiedawniejwy-
obrażanoupływczasu.PrzykładowoAlexisKagameprzypominaospiralnej
koncepcjiczasuwkulturzeBantu—cyklicznośćjesttuzwiązanaznieod-
wracalnością,alepowrótdopunktuwyjścianastępujenawyższympozio-
mie.TakżeEdmundLeachnieopowiadasięzarozumieniemcykliczności
jedyniezgodniezmetaforąkoła;zauważa,żepowtarzalnośćmożeprzy-
bieraćtakżeinnąpostać,naprzykład„wahadłowejoscylacjimiędzyprze-
ciwieństwami”—nocąidniem,zimąilatem,porąsuchąiporądeszczową
itd.(Tarkowska,1987:56—57).Nawyłącznośćkoncepcjiczasucyklicznego
niematakżezgodywśródbadaczyfilozofiistarożytnej.LudwigEdelstein
sugerujenp.liniowepojmowanieczasuprzezepikurejczyków,sceptyków
istoików,którzyuznawaliprogresywnośćzmian.RównieżZdzisławJerzy
Czarneckiuważa,żemożnapodważyćtezę,zgodniezktórąstarożytninie
znaliideihistorycznegopostępu(atymsamymzakwestionowaćuznawanie
przeznichwyłączniecyklicznejkoncepcjiczasu)(Mitrowski,1993:48—49).
GeofreyErnestRichardLloydstwierdza,żewstarożytnejGrecjiniebyło
jednegopoglądunaczas;zjednejstronybowiemobokkoncepcjiczasucy-
klicznegowystępujetakżekoncepcjaczasulinearnego,zdrugiej—różni
