Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WYKŁADI
3."Wizytówki”Oświecenia
Każdaznaczącakulturowoepokamatakieosiągnięcia,którenieodparcie
sięzniąkojarzą.MajerównieżOświecenie.Sąwśródnichtakie,zktórych
dumnebyłyiniejednokrotnienadalsąposzczególnenacje–donichzali-
czamm.in.przyjętąprzezpolskisejmKonstytucję3Maja.Trudniejwskazać
tedokonania,którebyłyisąszerokoznaneorazcenionewcałejoświeconej
Europie.Problemnawetniewtym,żejestichniewiele,leczwtym,że
zczasemsporostraciłynaswojejwielkości.Dotyczytom.in.tzw.Wielkiej
EncyklopediiFrancuskiej;„tzw.”,bowiemdziełotonositytuł:Encyklopedia
albosłownikrozumowynauk,sztukirzemiosł,aza„wielkie”możnajedzisiaj
uznaćgłówniezuwaginaobjętość;razemzsuplementamioraztomami
planszponad30wolumenów
2
.Wtamtymczasiebudziłojednakszerokie
zainteresowanieorazuznanieoświeconegoczytelnikainiełatwobyłodo
niegodotrzeć;atmosferęsensacji„podgrzewały”m.in.instytucje
cenzorskieipolicyjne.Przypomnijmyzatemokolicznościjegopowstania.
Początkibyłytrudneimałoktowierzyłwkońcowysukcestego
przedsięwzięcia.Zaczęłosięw1745r.odzaproponowaniaprzezpewnego
Anglika(Millsa)ipewnegoNiemca(Selliusa)paryskiejspółcewydawniczej
„Andre
´F.LeBretonis-ka”angielskojęzycznegosłownikaencyklopedycz-
negoEphraimaChambersa.Słowniktenwyróżniałsięjasnymukładem
haseł,wktórychdominowałatematykaartystycznaifilozoficzna(przed-
stawionewnimzostałym.in.starożytneinowożytnesystemyfilozoficzne),
atakżezaopatrzeniemichwodsyłacze,któresprawiały,żemożnabyłosię
ponimporuszaćniczympomapiedrogowej.Najpierwjegowydawca
postarałsięoprzyznaniemuprawanawydawnicząwyłączność,apóźniej
zacząłszukaćtłumaczydoprzełożeniagonajęzykfrancuski.Pokilku
nieudanychpróbachzwróciłsięw1746r.zpropozycjądoDenisaDiderota,
któryznanymubyłjakotłumaczsłownikamedycznegoW.Jamesa.Ten–
nieczującsięzbytpewnienagruncienaukścisłych–zaproponowałna
współredaktoraencyklopediimatematyka,członkaFrancuskiejAkademii
Nauk,Jeanad,Alemberta(1717–1783).Wtensposóbzawiązałosię„trio”,
którestanowiłosiłęnapędowątegoprzedsięwzięcia.
ZanimwzięłosięnadobredorobotyDiderotzostałaresztowany(pod
zarzutem,iżwswoichMyślachfilozoficznych„wszystkiereligietraktuje
2
Por.D.Diderot(red.),Encyklopediaalbosłownikrozumowynauk,sztukirzemiosł,
Wrocław1952.
13
