Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WYKŁADI
zakazałajednakwydawaniadalszychtomówencyklopedii–tyletylko,że
mielijeprzygotowywać...jezuici;dopierointerwencjaministraM.P.
d,Argensonasprawiła,żeodstąpionoodtegopomysłu.Wefekciewlisto-
padzie1753r.ukazałsięwtymsamymwydawnictwieipodtąsamą
redakcjątomtrzeci,adolistopada1757r.czterynastępne.Przeciwnicy
Encyklopediiiencyklopedystówjednakniepróżnowaliiwmiędzyczasie
zdołalizgromadzićnatyleznaczącesiły,abynajpierwzmusićdokapitulacji
d,Alemberta(wliściedoWolterazestycznia1758r.napisał,że„należy
odłożyćpracęnadEncyklopediąiczekaćbardziejsprzyjającychczasów”),
apóźniejinnychwspółpracowników(m.in.J.J.Rousseau)
3
.Diderotjednak
nieodstąpiłodpracnaddalszączęściąEncyklopediiiw1765r.ukazałosię
jejdziesięćkolejnychtomóworazkilkatomówilustracji;drukowanebyły
wParyżu,jednakzobawyprzedpolicjąjakomiejscewydaniapodano
Neucha
ˆtel.
Diderotniemiałjużżadnegowpływunato,cosięznalazłowostatnich
częściachtegodzieła,tj.wopublikowanychwlatach1776–1777dwóch
tomachsuplementóworazwwydrukowanychw1780r.dwóchtomach
skorowidzów.Tezewnętrzneokolicznościtłumacząwjakiejśmierze
widocznegołymokiemsłabościtegoogromnegodzieła.PaulHazard
przypomina,że„odpoczątkuprzeciwnicyzarzucalijej,żeczerpieobficie,
nieprzyznającsiędotego,zpoprzednichkompilacji,zksiążek,zktórych
wycinałaobszernepartie,zczasopism[...],zarzucanojej,żeprzepuściła
wielebłędówikilkagłupstw[...].Jejwspółpracownicybylibardzoróżni,
paruludzigenialnych,którzychętniejprzyrzekaliswójudział,niż
dotrzymywalizobowiązań,wielunieznanychwyrobników,którzydawali
to,nacoichbyłostać,astaćichbyłonienawiele;stądróżnicewjakości
artykułów.Różnicerównieżwdoktrynie,częstosprzecznej”
4
.
Encyklopediajestoczywiście–podobniezresztąjakinnepodobnejej
przedsięwzięcia(takienp.jakopublikowanawlatach1768–1771
EncyklopediaBritannica)–dziełemeklektycznym,tj.zawieradosyćmocno
różniącąsiętematykę(cozapowiadajużjejpełentytuł),ajejwspół-
autorzyreprezentująistotnieróżniącesięopcjefilozoficzne.Jejeklektyzm
majednakswojewyraźnegranice,awyznaczająjewiodącemotywyiidee
Oświecenia.Oznaczato,iżcentralnemiejscezajmujewniejczłowiek–jak
3
Por.I.K.Luppol,Diderot,Warszawa1963,s.60in.
4
Por.P.Hazard,MyśleuropejskawXVIIIwieku.OdMonteskiuszadoLessinga,Warszawa
1972,s.197in.
15
