Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
1.ZAGADNIENIAPODSTAWOWE
zagraniczna,łączącaelementypoznawczeiwypoczynkowe.Polskiespołeczeństwo
byłouboższe,awzaborachrosyjskimipruskimpopowstaniowerepresje,kontrybucje,
konfiskatymajątków,utrudnieniawzakupieziemizaowocowałyprogramempracy
organicznej,bardzooszczędnegogospodarowaniaispołecznegopiętnowaniawszel-
kichformrozrzutności.Ponieważwszkołachnieuczonogeografiiihistoriikraju
ojczystego,funkcjetezastępczoprzejąćmusiałyinnedziedzinyżyciapublicznego:
malarstwo,poezjaiwłaśnieturystyka.WrezultaciewPolscewtymokresiebardzo
słaborozwijałasięturystykazagraniczna,alerozkwitałokrajoznawstwo.Prekursorami
tejdziedzinybyliStanisławStaszic,JulianUrsynNiemcewicz,anajwiększywkład
wnieślidoniejwXIXw.WincentyPol(nietylkoorganizatorwycieczek,aleteż
wychowawcaorganizatorówidziałaczykrajoznawczych,autorDPieśniozieminaszej”
ifelietonówkrajoznawczych)iOskarKolberg(zgromadziłogromnądokumentację
dotyczącąfolkloruwsipolskiej,opublikowanąw23-tomowymdzieleDLud.Jego
zwyczaje...”).Zakładaniemasowychorganizacjiocharakterzekrajoznawczymprzez
długiczasbyłojednakzprzyczynpolitycznychniemożliwe.
Tymczasempogarszającesięwarunkizdrowotnewmiastachzmuszałyichmiesz-
kańcówdowyjazdówwcelachleczniczychdouzdrowisk–udawalisięoninajczęściej
wgronierodzinym.in.doEuropyZachodniej,Czech,aletakżewSudetyinadBałtyk
(w1818r.powstałokąpieliskowDarłowie,w1823r.–wSopocie),choćziemtych
nietraktowanowówczasjakopolskie.W1.poł.XIXw.wzaborzerosyjskimsławę
zyskałNałęczów,aw2.poł.modnewzaborzeaustriackimstałosięZakopane(do
popularyzacjiwalorówleczniczychtejmiejscowościistotnieprzyczyniłsięTytus
Chałubiński).WielbicieleurodyTatriZakopanegopowołaliw1873r.Galicyjskie
TowarzystwoTatrzańskie,organizacjęmającąnacelubadanieiochronęprzyrodygór,
wspieraniegóralskiejtwórczościludowejiturystyki.Zasługątegotowarzystwabyła
m.in.budowaschronisknadMorskimOkiem(jużw1874r.),wRoztoceiDoliniePięciu
StawówPolskich,umożliwiającychpoznawanieTatrtakżeosobommniejzamożnym.
W1874r.organizacjazmieniłanazwęnaTowarzystwoTatrzańskie(TT),byzazna-
czyć,żezasięgjegodziałalnościmanieograniczaćsiędozaboruaustriackiego,jednak
dopierow1920r.,jużwniepodległejPolsce,nazwałosięPolskimTowarzystwem
Tatrzańskim(PTT).W1909r.generałMariuszZaruski(żeglarz,taternik,artysta,wy-
chowawcamłodzieży)założyłTatrzańskieOchotniczePogotowieRatunkowe(TOPR),
którepotemdałopoczątekGOPR-owi(GórskieOchotniczePogotowieRatunkowe).
PierwsząprawdziwiemasowąorganizacjąkrajoznawcząbyłojednakPolskie
TowarzystwoKrajoznawcze(PTK),utworzonew1906r.wzaborzerosyjskim,
wczasiekrótkotrwałejodwilżypolitycznejporewolucji1905r.Jegocelembyło
krzewieniepatriotyzmupoprzezzbieranieinformacjioziemiojczystej(wewszyst-
kichzaborach),gromadzenieiudostępnianiezbiorów,organizacjęwycieczek,
