Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ANDRZEJSKRENDO
siępamięta,żewłaśnieodmożliwościspełnieniatakiejambicjizależy
Miłoszowanaukaotzw.styluwysokim,tojestprzedewszystkimnie-
ironicznym,niesarkastycznym,nierozdwojonym,pozbawionymdążno-
ścidoironicznejauto-konsolacji24.
Takotokluczowadlaodegraniaroliduchowegoprzewodnikaoka-
zujesiękwestiaironii-araczejjejbrak.Czyzatemmożnasobiewy-
obrazićpisarza-ironistęwroliprzewodnikaduchowego?Czylikogoś,
ktoniemarzyłbyoponownymzaczarowaniu,jakMickiewicz(zwłaszcza
wwykładniMiłosza),alboktobyniewykorzystywałzcynizmemfaktu,
żeżyjemywświecieodczarowanym,jakWharton.Czymożnapowie-
dziećcoświęcejonowejkonfiguracji,októrejmówiliśmywcześniej-tej
sytuującejsięmiędzykoniecznościąodczarowaniaaniemożliwością
ponownegozaczarowanialubwskrzeszeniadawnegoczaru?
SięgnijmydoSørenaKierkegaarda.Bezlitośnieironizujeonzeszko-
łyromantycznej,powiadając,żenazbytpolegałaonanafałszywymwy-
obrażeniudawnychczasów,wktórychnwszystkobyłoabsolutne,nawet
Absolut”25.Jednakten,ktotaksobiemarzy,traciważnąszansęinzamiast
wznieśćsięponadironie,spadaponiżejpoziomuironii”26.Dlaczegowięc
wartoprzejśćprzezironię?Boironistajestniecopodobnydoproroka:
24
Miłosz,głoszącswetezy,odwoływałsiędoksiążkiAndrzejaNiemojewskiegoDawność
aMickiewicz[FilozofaMickiewicza.Liczbyigodziny.Widma.GwiazdyMickiewicza.Tradycje
improwizacji.],Warszawa–Lublin–Łódź–Poznań–Kraków[ok.1921]).ZaNiemojewskim
MiłoszokreślenieMickiewiczajako„synatysiącoleci”przeciwstawiapojmowaniugojako
„synaswegowieku”.IchoćKleinerwswejrecenzjizksiążkiNiemojewskiego(„Pamiętnik
Literacki”1921/1922,z.1–4,s.141)pisał,że„istotnejsprzecznościniemawtychdwu
tezach”,toMiłoszowinaniczymtakniezależy,jaknajejutrzymaniu.Wartopowiedzieć
otwarcie,żeNiemojewski,czyniączMickiewiczaprzedstawiciela„filozofiidawnej”,czyni
zniegoarchaicznegoanimistę:„Tojestszkieletfilozofiidawnej.Zaściało,któretenszkielet
pokrywa,możebyćbardzorozmaite,alezawszebędzieściśledostosowanedogłównych
założeń.Ciałotorozdzielisięnachrystjanizm,mozaim,muzułmanizm,stwarzającodrębne
teologjejednejitejsamejfilozofii”(s.14).ODziadachpiszezaśNiemojewski:„Święto
Dziadówjestjednymznajdziwniejszychzabytkówstarożytnościiwinniśmyznajwiększą
pieczołowitościąnaukowąoddaćsięzbadaniutejuroczystości.SamMickiewiczwywodzi
słuszniewyrazguślarzodhuzlara,koźlarza.SłowianieczciliastralnegoKoziorożca,którego
wizerunekspotykamynaróżnychmedalachrzymskich.(ś)Niewchodziwzakresniniej-
szegoszkicubadaniepochodzenia„guślarstwa”,czyli„koźlarstwa”,jaktosłownikowojuż
uLindegowystępuje.Formyniesieniapomocyumarłym,objaty,opisanewDziadach,są
bardzostarożytne.Znamyjezławszkolnych,gdyśmyczytywaliautorówłacińskichigreckich.
Alenieznaliśmycywilizacjiikultówtakzwanychnarodówbarbarzyńskich,któretokulty
sąchybaniecostarsze,niżcywilizacjarzymskaanawetgrecka”(s.33).
25S.Kierkegaard,OpojęciuironiiznieustającymodniesieniemdoSokratesa,przeł.ipo-
słowiemopatrzyłaA.Dajkowska,Warszawa1999,s.296.
26Tamże,s.318.
38
