Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
XXIV
Drugągrupąsłownictwa,którąprzykładowonależytuwymieni,były
nazwystopnipokrewieństwaipowinowactwarodzinnego.Ważneznaczenie
roduirodzinywustrojuspołecznymdeterminowałofunkcjonowaniewco-
dziennejkomunikacjijęzykowejlicznychokreśleńztegozakresuzewzględu
m.in.naznaczeniezwiązkówrodowychwświetleprawa,zwłaszcza
spadkowego.Mamytuwięcdoczynieniaznakładaniemsięnaczynnik
obyczajowyczynnikaprawodawczego.WedługM.Szymczakawhistorii
językapolskiegowystąpiłotubezmała600nazw(wpojedynczymprzekroju
synchronicznymokoło200),podczasgdywewspółczesnejpolszczyźnie
funkcjonujeokoło20określeń[por.Szymczak1966].
Wsłownictwiestaropolskimwystępowałytrzychronologicznewarstwytej
grupysłownictwa:1)nazwyogeneziepraindoeuropejskiej:mać,mama,
tata,syn,córa,brat,siostra,żona,świekr,świekra,dziewierz,zełwa,jątrew,
zięć,praszczur|
|plazgor,nieć,nieściora,snecha,stryj,ojciec,mąż,wuj;
2)nazwyogenezieprasłowiańskiej:dziecię,czędo,otrok,dziad,baba,
pradziad,prababa,prapradziad,praprababa,wnuk,wnuka,prawnuk,
prawnuka,praprawnuk,praprawnuka,przodek,chłop,niewiasta,teść,teścia,
szurza,świeść,swak,nan,nana,dada,macocha,ojczym,pasierb,pasierbica;
3)innowacjestaropolskie:macierz,matka,rodzicielka,nanko,rodzina,
przyrodkowe,porodziciele,małżonka,małżonek,chłopiec,dziewka,dziewczy-
na,dziewczę,robionek,robieniec,dziecko,dziatwa,brać,brach,braciniec,
synowiec,synowica,bratanek,brataniec,bratanka,bratanica,siostrzan,
siostrzanek,siostrzeniec,siostrzanka,siostrzenica,stryk,stryc,stryjo,stryja,
stryjec,(w)ujek,(w)ujec,wujo,wuja,macierzyniec,stryjna,wujna,ciotka,
stryjnybrat,stryjnasiostra,ciotczanybrat,ciotczanasiostra,białogłowa[zob.
Szymczak1966,191–192;Taszycki1963,132].
Organizacjapaństwaewokowałapowoływanieurzędów.Pierwszeinfor-
macjeoichnazwachpodajeKronikaGallaAnonimazpoczątkuXIIw.:
wojewoda,komes,czestnik|
|cześnik,stolnik,komornik,namiestnik.Zokresu
monarchiipierwszychPiastów(X–XIIw.)pochodzątakżetakieokreślenia,
jak:miecznik,wojski,poborcapodatków,kasztelan,burgrabia,włodarz,
komornik.WwiekuXIIIpojawiająsiędalszenazwyurzędów,cowczęści
jestwynikiemrozbiciadzielnicowego:podstoli,podczaszy,skarbnik|
|
skarbny,podłowczy,koniuszy,sędzia,podsędek,prokurator,pisarz,marszałek,
podkomorzy,starosta.ZjednoczeniepaństwaprzezWładysławaŁokietka
iKazimierzaWielkiegopowołałonoweurzędyiichnazwy.Powstająurzędy
centralneikrólewskie:kanclerzkoronny,podkanclerzykoronny,podskarbi
koronny,marszałekkoronny,podkomorzykrólowej,komornikkrólowej,
kuchmistrznadworny,krajczy,ochmistrz.PodkoniecXVw.nastąpiłpodział
naurzędydworskieiziemskie,cozakończyłoproceskształtowaniasię
strukturyichnazw,aleniezakończyłoprocesuichilościowegorozwoju.Ten
