Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
RODZIMOWIERSTWO/GNIAZDO
Naczympolegawyjątkowośćtejkolędy?Maonakilka
wariantówukraińskich,jesttojednakjedynytekstpol-
ski,dotegozanotowanystosunkowowcześnie,tj.
przed
wybuchem
powszechnego
zainteresowania
ludowościąwepoceromantyzmu.Wtedyoddawnajuż
turbyłgatunkiemwymarłym(ostatniasztukapadła
w1755r.wPrusachKsiążęcych).Wreszcietakolędato
przechowanawcałości,opowiedzianaodpoczątkudo
końca,historiapolowania,zawierającasymboliczne
sceny.Tekstyludoweprzekazywaneustnieczęstoule-
gałyzepsuciu-urywałysięprzedwcześnie,łączyłyze
sobąniezwiązanewątki,przeinaczanopojedyncze
słowalubzwroty.
DawnąmetrykępieśnizanotowanejprzezChodakow-
skiegopoświadczakilkafaktów.Najbliższyjejodpo-
wiednikujawniłwielelatpóźniejJanWahyłewycz
śpiewanypoukraińskuwHłubokiem.Ponieważobie
pieśniniepochodzązterytoriówinteretnicznychnależy
siędomyślać,żemiałyjakiśstarszywspólnysłowiański
pierwowzór.Poetykautworupokrewnajesttymkolę-
dom,któreuważasięzanajstarszeiznajdujemyjąnp.
jużwdruczkupolskiejkolędynaNoweLatoz1543/44
r.ParęrymowąBWscyrepole,napodole”(BVširem
poli,napodoli”)znamyzesłowackiejpieśniXVI-
-wiecznej.
MotywturaintrygowałChodakowskiego,więcwielo-
krotniedoniegowracałwswoichpismach.Postać
złotorogiegoturaodnajdywałwpieśniachweselnych
naWołyniu,UkrainieiPodolu(upolowanieturamiało
symbolizowaćpozyskaniepannyprzezkawalera).
WBełskiem(wieśStaje)mianomawiaćBautohotura
rohizłotyi,Łado!Łado!”.Przytaczałinnekolędy,
wktórychpojawiasiętozwierzę,np.Turajże,turaj,
turasku(Bturować”znaczytutajuciekać)śpiewanąna
kolędęizapustywGdowieprzywodzeniumaszkary
zrogatągłowąbawoląibrodą,czyBObróćsięturonku”
zPrzemyskiego.
AbywpełnizrozumiećznaczenieBAcyje,cyjetonowe
siedle?”należywpierwwytłumaczyćsenswogólekolę-
dowania.Dopierowtedystajesięzauważalnystopień
oryginalnościposzczególnychwarstwutworu.Dziś
kolędowaniekojarzysięnierozerwalniezBożymNaro-
dzeniemidniamibezpośrednioponimnastępującymi.
Celodwiedzinkolędnikówwtymczasiemagłównie
charakterrozrywkowy,mniejlubbardziejnawiązując
dotradycji.OdczasówChodakowskiegoiwcześniej-
szychzmieniłosięwiele.Kolędowaniewiązałosię
początkowozNowymRokiem,któryupogańskich
Słowianwypadałwokresiewiosennym,kolędników
więcmożnabyłospotkaćnaSłowiańszczyźnieodBożego
Narodzenianiemaldośw.Jana.Samanazwakolędy
wywodzisięzrzymskiegocalendae(dosłownieBrzeczy,
któremająbyćogłoszone”)odnoszącegosiędopierw-
szychdninowegoroku,aleidopierwszychdnimiesiąca.
Najstarszyzanotowanyfragmentsłowiańskiejświec-
kiejkolędyżyczeniowejpochodzizCzechzprzełomu
XIV/XVw.Formułażyczeniowaorazwidowisko
zudziałemludziprowadzającychzwierzętalubludziza
zwierzętaprzebranychtowłaśnierekonstruowana
pierwotnaformaobrzędu.Kolędnicyadresowalipo-
szczególnetekstydogospodarzadomu,gospodyni,
synaicórki,parobków.Gospodarzotrzymywałżycze-
nialicznegoprzychówku,obfitościplonów,bogactwa;
córka-rychłegozamążpójścia,itd.Częstotakieżycze-
nianiebyłydosłowne,aukrytepodpostaciąparaleli.
Istotnychjesttutajkilkaaspektów.Popierwszenie
byłatoczystakurtuazja,alesłowomiałowedługów-
czesnychwierzeńmocstwórczą;życzeniepowinnosię
byłowięcmaterializować.Dodatkowymwzmocnie-
niembyłokres,wktórymsiętowszystkodziało-czas
przejścia,rozpoczęcienowegorokutomoment,który
rzutowałnacałąresztęroku.To,cosięwtedywydarzyło
miałodalekosiężneskutki,stądwszelkiezdarzenia,
którewtedymiałymiejscezyskiwałyjakoprognostyki
nanadchodzącyrok.Wreszciekolędyoddziaływałynie
tylkonapowodzeniegospodarstwa,alenacałąwegetację
-wzmacniałysiłyprzyrodywjejdorocznymprocesie
odradzaniasię.
Motywupolowanianienależyodczytywaćdosłownie.
Sukceswschwytaniutura,jelenia,łasicymiałsymboli-
zowaćudanestaraniamłodzieńcaorękępanny.Ponie-
ważadresatkąkolędyBAcyje,cyjetonowesiedle?”jest
Bkrasnapani”należywnosić,iżakurattakolędamiała
nacelużyczyćznalezieniaodpowiedniegomężalub
przynajmniejdoświadczyćwjakiśsposóbmęskiejsiły
witalnej.Zresztąwśródwersjiukraińskichznajdujemy
teżtakie,którychadresatemjestmężczyzna.Echemtej
drugiejwersjimogąbyćwnaszejkolędzieBnahajeczka
iszabeleczka”awięcoręż,jakiłowcazwyklezawiesza
narogachupolowanegozwierzęciawanalogicznych
przykładachpieśni.
Złoterogiturateżniesąelementemniespotykanym.
Złoterogimanierazkolędowyjeleń,zaśzłotekły
-dzik.Chłoporzezłotympługiem,awpoluukryty
jestzłotykielich.Złotoniosłozesobąpozytywnąkono-
tacjęipodkreślałoniezwykłość,wręczcudownośćob-
darowanegotącechązwierzęcialubprzedmiotu.Jeśli
Bkrowisiasięomnożyła”,ajejpotomstwemokazałysię
byćwołkizłotorogiisrebrnorogi,toprzesłaniem
11
