Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
alejeszczeniepojęcie.Termin„przemysłkulturalny”stanowiłdlatychautorów
retorycznenarzędziekrytykiideałówoświeceniowychorazkrytykikapitalizmu
formułowanejzperspektywymarksowskiej,cobyłozresztągłównąosiąteoriikry-
tycznejrozwijanejprzezszkołęfrankfurcką.Źródełupadkutychideałówszkoła
doszukiwałajużwsamymoświeceniu,stądrozdziałwDialektyceoświeceniapo-
święcony„przemysłowikulturalnemu”nosiznamiennytytułPrzemysłkultural-
ny.Oświeceniejakooszustwomas(Horkheimer,Adorno1994).Wrozdzialetym,
podobniejakiwwieluinnychdziełachszkołyfrankfurckiej,jestwiele-skądinąd
trafnych-uwagokomercjalizacjisztukiwspołeczeństwachuprzemysłowionych
iosłabościprodukcjiartystycznejpodporządkowanejżądaniomrynku.Zresztą
HorkheimeriAdornoniebylipierwszymi,którzyporuszalikwestiezmiando-
konującychsięwkulturze.DlaprzykładujużwcześniejWalterBenjaminzwracał
uwagęnastandaryzacjęimasowośćprodukcjikulturowejwnapisanymw1936r.
esejuDziełosztukiwdobiereprodukcjitechnicznej(Benjamin1975).Niemniej
jednak,jaksamAdornonapisałwartykulez1963r.RésuméüberKulturindu-
strie(ang.Cultureindustryreconsidered,Refeksjenatematprzemysłukultural-
nego),termin„przemysłkulturalny”zostałużytyjakosynonimkulturymasowej
(Adorno2001,s.98).Używającsłowa„przemysł”
,HorkheimeriAdornonieodno-
silisięwięcdosamegoprocesuprodukcji.Chcieliwtensposóbzwrócićuwagęna
to,codlaówczesnegoprzemysłubyłocharakterystyczne,awięcnastandaryzację
produktów,atakżenaracjonalizacjętechnikdystrybucji.Chodziłoimwięcraczej
ouprzemysłowieniewspołecznymsensie,tj.wprowadzenieprzemysłowychform
organizacjidoświatakulturyipodporządkowaniejejfunkcjonowaniaprawom
rynkowym.Zatemtermin„przemyłkulturalny”uHorkheimeraiAdorno:(1)peł-
niłrolęmetaforyretorycznej(por.Chojnicki2003),używanejdokrytykikultury
masowejimającejwskazaćnapewneanalogiemiędzydziałalnościąprzemysłową
ikulturalną,(2)miałwyraźnynegatywnyładunekaksjologicznyoraz(3)formu-
łowanybyłzperspektywykulturyelitarnej,nazywanejteżwysoką.Kołakowski
(2009b,s.375-379)takpisałopodejściuszkołyfrankfurckiejdokultury:
Krytykakultury,jakkolwiekzawierarozmaite,odtegoczasujużzbanalizowane,trafneuwagi
natematszkodliwychskutkówkomercjalizacjisztuki,podszytajestnajwyraźniejmelancholijną
tęsknotązaczasami,kiedytylkoelitauczestniczyławodbiorzesztuki;jesttoatakna„społeczeń-
stwomasowe”wduchufeudalnejpogardydlaprostychludzi.[...]Takzwanakultura„wyższa”
niezginęłabynajmniej,stałasięnatomiastbezporównaniałatwiejdostępnaniżkiedykolwiek
izpewnościąwięcejludzizniejkorzysta;twierdzeniezaś,żeprzewrotywformachtejsztuki
wXXwiekudadząsięwytłumaczyćostateczniepanowaniemwartościwymiennej,jestnadzwy-
czajnieprzekonujące.
Malinowski(1979,s.176)zwracauwagę,żesamAdornowlatach60.XXw.dy-
stansowałsięwobecswoichwcześniejszychprac,dostrzegającichbrakiiuprosz-
czenia(cociekawe,dystansowałsiętylkowobecpracniesygnowanychswoim
31