Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
TRYKTRAK
38
„Kilkuteżdworskichprzyśli,
Atodladobrejmyśli.
Kędywarcabyjużprzednimiznajdę,
Gryszfortagrali,zdami-ś,zawiłego,
Jedenjakkostkęrzucił
Igniewałsię,ismucił...”
„Ówzawiłygryszfort-powiadaBystroń-byłatochybajakaśkombinacjagryta-
blicowejzrzucaniemkostek”.Jestemniemalcałkowiciepewien,że„gryszfort”toje-
denzbardzojużwówczaslicznychwariantówtryktraka.Pewnośćtępodpieraskutecz-
niecharakterystycznedlaPolskipomieszaniedwuróżnychzupełniegier-tryktraka
iwarcabów-oraznieprosty,alejasnywywódetymologiczny.
Byłotozaśtak:pierwotna,łacińskajeszcze„ludustabularum”czyteżkrótka„ta-
bula”zamieniłasięwewczesnejfrancuszczyźniew„taules”,wniemczyźnieśrednio-
wiecznejzaśw„zabel”lubw„tabel”.Niebyłatojednakjedynagraplanszowa.Po-
wstałakoniecznośćrozróżnieniajejodinnych,codokonałosięwNiemczech
wcharakterystycznydlategojęzykasposób,połączeniawieluwyrazów;tryktrakwe
wczesnejniemczyźniezwałsięwięcgrą„zrzucaniemkośćmiiplanszą”niejako,„wur-
fzabel”,apóźniej,pojęzykowychprzekształceniach,„wartabl”.
Iodtegoniemieckiegookreśleniawyszłopolskiesłowo„warcaby”,nieoznaczają-
cebynajmniejgry,którądziśtaknazywamy,byłonatojeszczezawcześnie(warcaby
zrodziłysięwXIIw.napołudniuFrancji,pierwszaonichwzmiankazWłochpocho-
dziz1527r.,awinnychkrajachEuropystałysięznanedopieroporoku1550).„War-
caby”wpierwotnejpolszczyźnieoznaczałytyle,co„pionydogrywtryktraka”.Potem
tymisamymilubbardzopodobnymipionamizaczętogrywaćwnowągręnaszachow-
nicy,zaczętozapominaćtryktrakaisłowo„warcaby”całkowiciezmieniłoznaczenie.
Pomieszaniepojęćjednak,żywydowód,żehistoriagierniejestdodziśskrupulatnie
zbadana,odnaleźćmożnawpostacibłędupowtarzającegosięwdziesiątkachmuzeów
wniemalwszystkichkrajachEuropy:przechowywanetam,ozdobne,nierazwykona-
nezeszlachetnychsurowcówpionydogrywtryktrakaoznaczonesąpowszechnie
jako„warcaby”.Nawetludzietakskrupulatnijakmuzealnicyniezastanawiająsię,
iżtym„warcabom”notoryczniebrakszachownicy,apozatymczęstobywajązawiel-
kie,szachownicedonichmusiałybybyćnieporęczne,zaduże.
NiepopełnionotegobłęduwkrakowskimMuzeumCzartoryskichprzyopisieokrą-
głychpionówdogry,ozdobniewykonanych,czarnychibiałych:najednychfiguruje
głowaZamojskiego,nadrugich-Żółkiewskiego.Sątopionydogrywtryktraka;
pomyłcezapobiegafakt,żedodziśprzechowałasięwtymżemuzeumdrewnianaplan-
szadogrywykonanazeszlachetnychinkrustacji.
Dzisiajtryktrakjestgrązapomnianą,uśpioną(pozakilkomamiejscami,naziemi,
gdziestałsięgrąrzeczywiścieludową).Czasemtylkoprzeżywakróciutkiemiesiące,anie
-jakuprzednio-stuleciaświetności(przelotnamodanatryktrakazapanowałatużprzed
IIwojnąświatowąwśródintelektualistówlondyńskich;wczasiewojnyprzeniosłasię
ona,toraminiezbytwyjaśnionymi,domarynarzyflotyStanówZjednoczonych,którzydo
dzisiajgrywajązzapałemw„acey-deucey”,jaksiętamtryktraknazywa).Czygratakie-
dykolwiekjeszczeożyje,czyznówosiągniedawnąświetność?Trudnowyrokować.
Brantómepisałw„Żywotachpańswawolnych”:
„Gratamiłości,comłoderozpala,
