Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
młodzieżidorosłychodwewnątrz,którauwzględniazainteresowania,potrzebyiichpotencjalnewłaściwościrozwojowe.NadługozatemprzedkoncepcjamiFloriana
ZnanieckiegoczyJerzegoMirskiego15twórcaskautingusformułowałteoretycznezrębyaktywistycznej,zintegrowanejteoriiwychowaniaisamowychowaniaoraz
zweryfikowałjeosobiściewczasiepierwszegoobozuskautówwlipcu1907rokunawyspieBrownsea.Wtedytoprzekonałsięwpełni,żeskautingjakogra
[...]stwarzasposobnośćdlainicjatywy,samokontroli,ufnościwewłasnesiły,samoopanowaniaikierowaniasobą16.
SamowychowanieująłR.Baden-Powelljakodwiestronyjednegoitegosamegozjawiska,jakodwujednięprocesuwychowania,toznaczy,żeniemawychowania
bezsamowychowaniaiodwrotnie.Dziękitemuniemawskautinguwychowującychiwychowywanych,podmiotówiprzedmiotówoddziaływańosobotwórczych.Istota
tejmetodytkwiwumiejętnymstymulowaniu,zachęcaniuipodtrzymywaniuwysiłkuosobistegoskautaprzezzapewnieniemunatyleswobodyiprzymusu,aby
wyzwoliływnimnaturalnąchęćdoustawicznejpracynadsobą.Osobliwośćtakpojmowanegosamowychowaniapoleganatym,żeprzenikaonoidopełnia
oddziaływaniawychowawczejakoswoistaformaobcowaniaduchowegoskautmistrzazeskautem,wtokuktóregoobiestronykierująsięuczuciemwzajemnejmiłości
iszacunkuoraz–conajważniejsze–wspólnymświatemwartości.Todobrowolne,czynneotwarciesięskautanazewnętrznewpływybazujenamechanizmie
introcepcji,czyliasymilacjiwartościdziękiaktywnemuobcowaniujednostkizdobramikultury.Dziękitemucoś,conależałodoheterotelii,przesuwasięwdziedzinę
autotelii.
Cudzycelstajesięnaszymwłasnym.Dawniejszenaszeoddalenieodniegoznika.Niemajużdystansu,którynasodniegodzielił.Myionstanowimyjedno17.
Formązapewniającątenrodzajwzajemniepodmiotowychrelacjibyłstworzonyprzeztwórcęskautingusystemzastępowy.Jegoistotąbyłoumożliwienieskautom
dobrowolnegołączeniasięwgrupyrówieśnicze,licząceconajmniejsześćosób,iprzezwystępującewnichzjawiskaiprocesypsychospołecznedoprowadzanie
każdegoczłonkadotego,bystawałsiępodmiotemwłasnychzmianosobowościowych.Wprzeciwieństwiedosytuacjiszkolnych,gdzietylkowychowawcajest
świadomcelówwychowania,tutajznajomośćiakceptacjaideałumusibyćobustronna,zarównouskautów,jakiuichinstruktorów.KażdyskautmusiznaćPrawo,
rozumiećjeichciećkonsekwentniewprowadzaćwswojeżycie.Służytemucelowiokrespróbny,wtrakciektóregonastępujeupewnieniesię,
[...]żedzieckoszczerzepragnieswegoudoskonaleniaiwobectegoodpoczątkuwyczuwa,iżcałasprawa„zabawy”jestwskautingutylkośrodkiemurabianiasiebiedowyższegopoziomu.Dlategoteżnie
polujesięnanowychczłonków:czekasięnato,żebyzjawilisięsamilubzostaliprzyprowadzeniprzezkolegów.[...]Podajesięimpewnewarunki,naskutekktórychodpadająniezdecydowani[...].Wreszcie
pozostawiasięimokreśloneminimumczasudlaprzejściapewnychprób(egzaminwstępny);którychwynikdodatniświadczyodobrejwolikandydata18.
InnymśrodkiemdynamizującymaktywnośćsamowychowawcząskautówstałosięPrawoSkautowe.Wtymtaknietypowosformułowanymkodeksiepostępowania
niczegosięnienakazuje,nienarzuca.Zawartewnimwartościniezmuszajądouznaniaichmocyobowiązującej,wprzymusiezewnętrznymkryjesiębowiem
koniecznośćzniewalania,nieliczeniasięzaktemsamostanowieniaosoby.TymczasemR.Baden-PowellnawiązałwkonstrukcjiPrawaSkautowegodoideiwolności,
któramożebyćurzeczywistniona,jeślijegotreściodwołująsiędowolnejdecyzjipodmiotu.Odpowiedziąnaichapelpowiniensięstaćprzyjętydobrowolnie
iświadomieaktPrzyrzeczeniaSkautowego.WedługbusoliPrawakażdyskautmożesięorientować,wjakimstopniujegodotychczasowadziałalnośćjestzgodna
zautorytetemPrawa.
Mamytuzatemdoczynieniazeswoistąformąspołecznegoimoralnegonaciskunaskauta,któryzjednejstronypoleganapublicznymzadeklarowaniujegodecyzji.
Tymsamym,ilekroćzdarzyłobysiętak,żeswoimpostępowaniemprzekroczyłbyobowiązującegoprawo,wspomnienieświadkówprzyrzeczenialubichobecność
wtymmomenciepowinnywywołaćodpowiedniwnimpowściąg.Zdrugiejzaśstronynacisktensprowadzasiędoszczególnejwalkiwewnętrznej,ciągłegozmagania
sięskautazsamymsobą,żebywprzełomowejchwilibyłgotówdoprzeciwstawieniasięzłu,nieprawości.
Skautobiecujesobiewypełniaćprawoniezależnieodwszelkiegonadzoruiwszelkiejkontroli,uważajączanagrodę–tęradośćwewnętrzną,jakądajesumienie,gdysiępostępujedobrze19.
Obowiązkiemzaśinstruktorawobecskautajestokazaniemupełnegozaufania,żewywiążesięzprzyjętychnasiebieobowiązkównajlepiej,jakpotrafi.
Jeżelipojmowaćsamowychowaniejakocechękonstytucyjnąnaturalnychistymulowanychoddziaływańwychowawczych,towświetleprzedstawionychpowyżej
uwarunkowańrysujesiętrudnośćempirycznegouchwyceniakażdegoztychprocesówzosobna.Nieulegajednakdlamniewątpliwości,żetwórcyskautinguzależało
natym,abyprzezdialektycznąjednośćhetero-iautoedukacjinadaćludzkiemużyciupreferowanąwzałożeniachideowychruchujakość.
Skautingtoniejestcoś,cosięumie,aletojestcoś,czemsięjest,jakośćmoralna,typpsychologicznyiżyciowy;abywwyrobieniusięmłodzieżynanowytyp,przezskautingwskazany,kierowaćjej
wysiłkami–trzebatentypukochaćisamemustaraćsięwswojemżyciugowcielać20.
Młodzież,nieprzygotowanadotakiejformysamowychowania,otrzymujeszansewspółuczestniczeniawkreowaniuwłasnejosobowości,wykazujeogromną
nieporadność.Takiegosamowychowaniatrzebasięuczyć,trzebagodoświadczać,cowiążesięzrzeczywistą,aniedeklarowanąformułąspołeczeństwa
demokratycznego.Wszelkitotalitaryzmwychowawczynietylkoosłabiasamokontrolęijejfunkcjeregulacyjne,aletakżewygłaszaaspiracjeperfekcjonistyczne.
Wkoncepcjiskautinguujętotakżeinnąpostaćsamowychowania,którautożsamiajezszerokorozumianymiczynnościami,jakiepodejmujejednostkawobecsamej
siebiewwarunkachwzględnejniezależnościodinnychosób.Rodzionodwaróżnestyleżycia:intrapersonalny,kiedytoskautpodejmujewobecsiebiedziałaniamające
nacelurozwójwłasnejosobowości,orazperfekcjorystyczny,charakteryzującysięswoistymiformamizachowań,którychzadaniemjestosiąganieidealnegostanu
rzeczypozawłasnąosobowością.Wtympierwszymstylużycia–„kusobie”–doskonaleniesamegosiebie,własnejpsychikilubsprawnościfizycznejstajesięodrębną
kategoriąaktówintrapersonalnych.Wartoprzypomniećwtymmiejscu,celemegzemplifikacji,oferowanąprzezR.Baden-Powellametodęautosugestii,którapolegała
nawywołaniuwsobiesamympogodnegonastroju.
Każdychłopiec,którytylkozechce,potrafibyćwesoły,atoułatwimukażdątrudnośćiniebezpieczeństwo,ipozwoliwytrwaćwsytuacji,wktórejchłopiecosmętnymusposobieniutracipanowanienadsobą
ipopadawrozdrażnienie21.
Drugistylżycia–„odsiebie”–kreujesamowychowanierozumianejakospontaniczne,nieintencjonalnedziałaniaskierowaneprzezpodmiotnaprzekształcanie
rzeczywistościpozaosobistej,naprzekształcanieświata,służbęiofiarnośćskierowanąkuludziom.
Jesttosamowychowaniesięwcodziennychdoświadczeniachżyciowychprzezzapomnienieosobieipozornezatarcieswojejosobowościwsłużbieideałówmiłościbliźniego[...]22.
Zmianyzachodzącewnassamychdziękitemuprocesowi,jakoeoisponiezamierzone,wnikłymstopniuuświadamiane,stanowiąjedynieproduktuboczny.Dotego
typuczynnościzaliczałR.Baden-Powellcodziennespełnianieprzezkażdegoskautadobregouczynku,zdobywaniesprawnościistopni,uczestnictwowćwiczeniach
skautowychwzakresiepuszczaństwa,musztry,terenoznawstwa,sygnalizacji,samarytankiitp.
Samowychowaniewobuwyżejwymienionychwariantachcharakteryzujesiętakimiwspólnymicechami,jaksposóbpodjęciadecyzjiodziałaniu(heteronomiczny
lubautonomiczny),rodzajjegostymulacji(zewnętrznalubwewnętrzna)orazosiąganiezmianywosobowości.Jednostkamożezatemkierowaćwłasnymrozwojem,
stosującjedenlubobastyleżycia.Istotnesątrzyaspektyanalizowaniasamowychowaniawskautingu,pojmowanegojakodominantastylużycia.Pierwszymjest
ujmowanietegozjawiskawewzajemnejrelacjidooddziaływańwychowawczych,dlaktórychstajesięonodopełnieniemwarunkującymichskuteczność.Dwanastępne
podejściadosamowychowaniasytuująjepozasytuacjamiwychowawczymi,wtokuktórychjednostkabyłabyprzedmiotemczyichśwpływów.Utożsamiasię
jezautonomicznąaktywnościąpodmiotu,którazostałaskierowanaprzezosobębądźnasiebie,bądźnasferęrzeczywistościpozaosobowej.
TotrychotomicznepodejściedosamowychowaniazostałoprzejęteprzeztworzącysięwpodzielonejzaboramiPolsceruchskautowy.Trafiłonaniezwyklepodatny
kutemugruntiklimatżyciaspołecznego.Nietylkoistniałyjużunaskoncepcjeniedyrektywnejpracyzdziećmiimłodzieżą,aletakżedziałałylicznezwiązki,
organizacje,towarzystwaikołanasyconetendencjamisamowychowawczymiisamokształceniowymi.Mocneakcentowaniedążeńówczesnejmłodzieżyidorosłych
doodzyskaniaprzeznaródniepodległościrozbudziłopotrzebęintensywnejpracynadsobą,jakrównieżwzmocniłoswoistegorodzaju„modę”natentypaktywności.
Wówczasupatrywanowaktywnościsamowychowawczejszansynaodrodzeniemoralnejednostek,uzyskanieprzezniewolnościwewnętrznej,comiałozarazem
doprowadzićdowyzwolenianaroduzniewolizewnętrznej.DoświadczeniapolskiegoskautinguiwywodzącegosięzniegoZwiązkuHarcerstwaPolskiego
naprzestrzenijegodziejówwystawiajądoskonałeświadectwopogłębianiaistotybadenpowellowskiegosamowychowania,jakrównieżjejdeterioryzacji.
TępierwszątendencjęcharakteryzujeA.Kamińskinastępująco:
JestwnaturzeSłowian,aPolakówwszczególności,żeżycietraktująserio.Prostotairadosnauciechaniewystarczająnam,jaktojestuAnglosasów,dodostatecznegotraktowaniazjawiskżycia.Skauting
angielskijestpodwybitnąprzewagązabawy.Naszeharcerstwo,pragniezapomocązorganizowanejzabawy,starannieprzygotowaćmłodzieżdoodegraniaroliwżyciuspołecznym.Naszegawędy,sąraczej
poważnymirozważaniamisamowychowawczymi,niżniefrasobliwymiopowiadaniamiprzygód.Naszestarszeharcerstwo,towarsztatpracyspołecznej,anieklubtowarzyskilubwycieczkowy.Naszeobozy,
tosolidnieurządzonemiejscazamieszkania,niezaśprzygodnebiwaki,rozbitepototylko,bynawypadekdeszczu,byłosięgdzieschronić.Naszeogniska,toczęściejrozmowazwłasnąduszą,rzadziejzaś
małycyrk,czyteatrzykprzyświetleognia23.
Taksubiektywnafaworyzacjametodyharcerskiejnatleangielskiegoskautingu,choćdaleceuproszczona,wskazujenanarodoweracjesamowychowania.
Najbardziejzaciążyłynapogłębieniusiłysamowychowaniawpolskimharcerstwieideekrzewioneprzeztowarzystwoetyczno-religijne„Eleusis”,wktórymdziałali
najwybitniejsitwórcyipropagatorzyskautingu,tacyjak:AndrzejMałkowski,JerzyGrodyński,IgnacyKozielewski,TadeuszStrumiłłoczyOlgaDrahonowska-
Małkowska.Dziękiniemuwłaśnie
