Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
[...]pogłębionyzostałharcerskiideałwychowawczyowskazaniepracynadsobąwzakresiewalkiznałogami,pętającymiduchaiosłabiającymiciałoorazzachowaniaczystości„wmyśli,mowieiuczynku”24.
Eleuzyńskaideologiapogłębiałatakżezagadnieniebraterstwapostrzeganegojakopostawawzajemnejszczerości,życzliwości,ufnościiotwartościnapłaszczyźnie
życiowejosobistej,narodowejireligijnej.Osiągnięcietakpojętegobraterstwabyłomożliwedziękioparciugona
[...]najdoskonalszempełnieniuprzykazaniamiłościbliźniegoprzezćwiczeniawewzajemnemodczuwaniuirozumieniusięorazwzwalczaniumiłościwłasnej.Ktozaniedbujepracęnadsobąwduchunaszym
[eleuzyńskim–przyp.B.Ś.],tenrozluźniawęzłybraterstwaiwcześniejczypóźniejodnassięoderwie25.
Wprowadzonadoharcerstwaeleuzyńskaideabraterstwanawiązywałarównocześniedochrześcijańskiejdiakonii,rozumianejjakodobrowolnasłużbaspołeczna,
obywatelska,służbabliźniemuświadczonanietylkowsferzematerialnej,aleiduchowej.NadewszystkojednakeksponowałaonapotrzebęsłużbyBoguprzez
przepojenieżyciagromadzuchowychidrużynharcerskichgłębokąreligijnością.Właśnieodelsówprzeniknęłydoharcerstwaideakarnościilojalnościspołeczno-
moralnej,pragnieniewzmocnieniagodnościnarodowejprzezzdyscyplinowaniewybujałegopolskiegoindywidualizmu.Wstowarzyszeniutymbowiemkażdyjego
kandydatmusiałprzejśćprzezokrespróbny.Nowowstępującywspieranybyłprzezopiekunawprowadzonejprzezsiebiewewnętrznejwalcezwłasnymi
namiętnościami,kaprysamiczychwiejnościąwzakresiezachowańmoralnych.Samowolęmusiaławyprzećwolność,rozumianajakoposłuszeństwowłasnemu
sumieniu.
Prawdziwainajwyższawolnośćpoleganaświadomymograniczeniujejdladobrainnych,więckarnośćiposłuszeństwowobrębieorganizacji,doktórejdobrowolniewstępujemy,wniczemistotnejwolności
nieprzeczy26.
Przezadaptacjęniektórychśrodkówwzmacnianiadążeńsamowychowawczych,naprzykładodwoływaniasiędotradycjinarodowych,wytwarzanoatmosferę,dzięki
którejzuchy,harcerzeiinstruktorzyodczuwalipermanentnąpotrzebępracynadsobą.Przykładowoharcerskiezawołanie„Czuwaj!”miałoprzypominaćkażdemu
harcerzowi,żezawszemusibyćgotówdoczynuzgodniezrotąPrzyrzeczeniaiPrawemHarcerskim,boharcerz
[...]mabyćgotówciałem,więcćwiczyjeiusprawnia;mabyćgotówumysłem,więczdobywawiedzęiumiejętności,mabyćgotówwolą,więcumacniająwcodziennejharcerskiejzaprawiewpracynad
sobą27.
Pogłębieniebadenpowellowskiejmetodyskautowejznalazłotakżeswojeodzwierciedleniewteoretycznymuzasadnieniupedagogicznejkoncepcjiwychowaniaprzez
samowychowanieidosamowychowania.
Ideasamowychowanianigdyniebudziłajakichkolwiekwątpliwościwłoniesamejorganizacji,zawszebyłażywa,choćwróżnymstopniudocenianaiurzeczywistniana28.
Wróżnychokresachpodwpływemzmieniającychsięuwarunkowańspołeczno-politycznychwnaszymkrajumieliśmytakżedoczynieniazreorientacją
samowychowawcząharcerstwanarzeczdeterioryzacjitegoprocesu.
CharakterystycznymprzykłademdeformacjisamowychowaniawokresiePRLbyłowyeliminowaniezPrawaHarcerskiegotychpunktów,którychprzestrzeganie
nacodzieńwzmacniałobynawykiipogłębiałorozumienienormmoralnychwkategoriiświadomejdyscypliny29.Staraisłusznazasadapedagogiczna,żewstępem
dowszelkiegosamowychowaniajestnabycieumiejętnościwzakresiepanowanianadsobą,zostałazachowanajedyniewodniesieniudoutrzymywaniaprzezharcerzy
sprawnościfizycznej,dbałościozdrowieihigienęciała.Formułowananiegdyśexpliciteideakarności,posłuszeństwa,optymizmuigodnościosobistejzostałausunięta
zPrawaHarcerskiego,obniżająctymsamymrangęsamodoskonalenianakorzyśćrozwijaniapostawideowych,społecznychiinterpersonalnych.Słabościątakiego
rozwiązaniabyłwystępującybrakdostatecznieskutecznychsankcjizapostępowanieniezgodneznormamispołeczno-moralnymi.TaksformułowanePrawonie
odwoływałosiędomechanizmówwzmacnianiawewnętrznego.
Kolejnymwynaturzeniembyłowyeksponowanie,takwteorii,jakiwmetodzie,samowychowaniarozumianegojakozespółzabiegówpodejmowanychprzez
jednostkęwobecsamejsiebiecelemudoskonaleniaczegośwewłasnejosobowości30.Podmiot,chcącstawaćsięcorazdoskonalsząosobą,musiałwiedzieć,jakienowe
cechypowiniennabyć,jakichwadsięwyzbyćczyjakiedotądnieujawnionedyspozycjerozwinąć,bystaćsięlepszym.Realizacjatakpojmowanegoautoperfekcjonizmu
polegałabądźnazbliżaniusiędopostawionegoprzedsobąideału,bądźnajegokształtowaniu,rozwijaniuipogłębianiu31.Przyjętotakżezałożenie,żeowezabiegi
samowychowawczetworząokreślonąstrukturęuporządkowanązgodniezkryteriumnastępstwafunkcjonalnegoimerytorycznego.Każdeogniwoprocesu
samowychowaniaspełniasobiewłaściwąfunkcjęizawierazarazemzapowiedźkolejnegoogniwa.Takwięcjednostkapracujenadsobą,gdywkolejnościpodejmuje
następująceczynności:1)idealizację,2)samopoznanie,3)samoocenęwstępną,4)aspiracjeperfekcjonistyczne,5)decyzjesamorealizacyjne,6)działania
samowychowawcze,7)samoocenękońcową32.
Tymczasemrealizacjaktóregokolwiekzwymienionychtuogniwniejestzadaniem,któremożnabyuznaćwjakimkolwiekmomenciezawykonane,wynikkażdego
znichniejestbowiemmożliwydouzyskaniabezpośredniopoczyniesprawcy.Istotnatrudnośćpojawiasięjużnaetapieidealizacji,kiedytojednostkapowinna
wyobrazićsobiesiebiesamąnawyższymetapierozwoju.
Złudzeniemjestbowiemsądzić,żeczłowiekpodejmującypracęnadsobązdolnyjesttakiideałwskończonymkształcieznaleźćirozpoznać.Ideałosobowyczęstozaledwiezarysujesięwjakimśfascynującym,
budzącympragnienierozwojubohaterze;wgruncierzeczytworzysięirozwijarazemzczłowiekiem,rośnieipogłębiasięjegopoznanie,aodległośćmiędzyrealnym„ja”aideałemniemalejewciągucałej
drogiżycia.Dlategowpracynadsobąrychłokompromitujesię„naśladowanie”,którejakżeczęstostajesiękopiowaniemjedynienajbardziejzewnętrznychcechcharakterystycznychwybranegowzoru
osobowego33.
Innegorodzajutrudnościpiętrząsięwzakresiesamopoznania.Wświetlewspółczesnejpsychologicznejteoriisamowiedzyokazujesię,żeludziezwiększą
pewnościąpotrafiąformułowaćsądyiocenyowłasnymwyglądziezewnętrznym,urodzieistanieorganizmuniżsądy,którychtreściąjestcharakter,postawyczy
sprawnośćumysłowa.Samowiedzazaśwzakresietakważnychdlasamowychowaniadziedzinżyciawewnętrznego,moralnegoznajdujesięwprzeważającejmierze
wobszarzeniepewności34.Trudnozatemoczekiwać,abyharcerzeiinstruktorzypodejmowalisiępracynadwłasnymicechamiosobowości,jeżeliniesąpewniich
istnieniaistopniarozwoju.Przypuszczasięnawet,żewwiększościdziałańpodejmowanychprzezczłowiekarolasamowiedzyijejmocyautoregulacyjnejjest
zdecydowaniemniejszaniżwpływówśrodowiskowych,strukturyintelektuczycharakteru.
Jeżelidodaćdotegobliskąaksjomatupsychologicznąprawidłowość,żesamopoznaniedośćrzadkomacharakterintencjonalnyorazżeczłowieknajpierwocenia
siebieoczymairozumeminnych,adopieropóźniejsamodzielnieiwznacznymstopniuniezależnie,choćnigdywpełniautonomicznie,tosamowychowanie
wpowyższymrozumieniuztejtylkoracjizawszebędzieheteronomiczne,echoidalne.Corazwięcejbadańpedagogicznychipsychologicznychpotwierdza,
żesamowychowania,rozumianegojakointencjonalneoddziaływanieosobynasamąsiebie,jestwnaszymżyciubardzomało35.Wyjaśniałobytotakżeprzyczynęniskiej
pozycjidziałalnościsamowychowawczejnatleinnychkomponentówharcerskiegostylużyciawśródbadanychprzezU.Sobkowiakrespondentów36.Samowychowanie
byłowtejdiagnozienajrzadziejwymienianeprzezrespondentówprawdopodobniedlatego,żenieprzejawialionitegotypuaktywnościrozumianejjakoświadome
izamierzoneoddziaływanienasamychsiebie.Stanowiskotakiezawężałosamowychowaniedokategoriiczynnościpodmiotowych„kusobie”jakotych,któremają
doprowadzićdopożądanychzmianwdanympodmiocie.
Niemajednakpotrzebywyłanianiawanalizieprocesuwychowaniaharcerskiegokategoriizespołowegosamowychowania,gdyżaktywnośćtajestkażdorazowo
podejmowanaprzezjednostki.Możnajedyniezastanawiaćsięnadtym,wjakisposóbokreślonazbiorowość,zktórąidentyfikujesięjednostka,ułatwiajejpracęnad
sobą.Sądzę,żeznaczeniezespołuwyrażasięw:
stwarzaniuwzmocnieńmotywującychjednostkędopracynadsobą,wyzwalaniujejaspiracjiperfekcjonistycznych,sprzyjaniurealizacjisamozobowiązań
itreningowisamokontroli;
wdrażaniuczłonkazespołudosamodzielności,dopoleganianasamymsobie,samoakceptacji;
zapobieganiuprzeradzaniasięsamowychowaniawfaryzeuszostwo;
rozbudzaniuzainteresowań,atymsamymdziedzinsamowychowania;
doprowadzeniujednostkidoakceptacjiuczuciowejkoniecznościistnieniaprzymususpołecznego,pozwalającegojednakżenasamorealizację.
Kształtowaniesięosobyspołecznejwychowanka–członkaruchuharcerskiego–przypadanaokresheteronomii,kiedytorodzisięuniegospontanicznadążność
donawiązywaniakontaktówspołecznych,włączaniasięwżycieróżnychgrupspołecznych,naprzykładdziecięcabanda,paczkarówieśnicza,klasaszkolna,grupa
parafialna,wtymtakżezwiązekmłodzieży.Każdaztychgrupdeterminujeaktywnośćsamowychowawcząswoichczłonkówwsposóbspecyficznydlasiebie.Grupy
tesąprzecieżtworzonenapodłożuanalogicznychpotrzebczyzainteresowańswoichczłonków,mającharakterformalnylubnieformalny,stałylubprzejściowy,
powstająspontanicznielubintencjonalnie,sąwmniejszymlubwiększymstopniuzorganizowane.
PsychologTadeuszTomaszewskiskategoryzowałczynnościludzkiemiędzyinnymizewzględunawynik,stankońcowy,doktóregoonezmierzają,wyróżniając
wtensposóbczynnościskierowaneprzezjednostkęna:1)materialneotoczenie(rzeczy,osoby);2)podmiot;3)stosunkipodmiotuzeświatemotaczającymoraz4)same
czynności(doskonaleniejejcech)37.Żadnejjednakztychkategoriinieprzypisałfunkcjisamowychowania,zaliczajączabawęinaukędoczynnościskierowanychprzez
osobęnasamąsiebie.Psychologowieosobowościakcentują,żeniemożliwejestwyróżnienietakichczynności,którewkonsekwencjiprowadziłybydoosiągnięciaprzez
jednostkęjepodejmującąokreślonychzmianosobowościowych.„Cokolwiekrobimy–celowo,czynie,matowpływnanaszrozwój”38.Tymsamymokreślonącechę
