Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
FAZAPIERWSZA:1830–1860
17
alewinnychczasachjjakwłaśniewówczasokołopołowyXIXw.jbyłaraczejjej
krytykąiuzupełnieniem.Wówczaszaczynałsiępozytywizm;aleodzwierciedlałepokę,
którasiękończyła.Jegotwórcyiwyznawcymoglitegoniezauważać,wperspektywie
jednakdziejowejjestjasne,żebyłideologiąwarstwy,któradoszładowysubtelnionej
kulturyumysłowej,aleutraciłaprężność,zdobywczość,wiaręwsiebieiprzyszłość:jej
filozofiamusiałabyćminimalistyczna,chciałazamykaćstarerachunkizeświatem,anie
otwieraćnowe.
5.Millzbudowałteoriępoznania,aComteencyklopedięnauk:obajzajmowalisię
zagadnieniamifilozofiiteoretycznej.Jednakżebynajmniejsiędonichnieograniczali:za-
stanawialisięrównieżnadfilozofiąspołecznąifilozofiąreligii,zamierzeniaichbyły
równieżnaturypraktycznej,chcieliprzezfilozofięudoskonalićżycieludzkie.Tymbar-
dziejFeuerbachiMarks:pierwszemuleżałynasercuprzedewszystkimzagadnienia
religii,drugiemujspołeczeństwa.
Przedstawicielezaśprądówubocznychiopozycyjnychzajmowalisięwłaściwie
tylkotymizagadnieniami.ZagadnieniemStirneraiCarlyle,abyłstosunekczłowiekado
innychludzi,aKierkegaardaiNewmanajjegostosunekdoBoga.Natympoluwy-
stąpiłaichopozycjawobecgłównegoprąduówczesnejfilozofii.Prądtenbyłirreligijny,
aKierkegaardiNewmanwidzieliwreligiisprawęnajistotniejszą.Prądgłównyjal-
truizmComte,a,taksamojakutylitaryzmMillajrozwijałetykęspołecznąiegalitary-
styczną,aStirnerrozwijałwłaśnieaspołeczną,Carlylejelitarystyczną.
Jednakżepoprzezszczegółowezagadnieniaetykiifilozofiireligiiopozycjaichmie-
rzyładalejigłębiej:tłemwywodówCarlyle,abyładawnametafizykaspirytualistyczna
ipanteistyczna,awynikiemwywodówNewmanabyłaemocjonalistycznateoriapoznania.
6.Filozofięswejepokiinaczejwidząwspółcześni,inaczejzaśpotomni,którzypa-
trząnaniązperspektywy,ażyjącjużwinnejepoce,samiinnemająpoglądy.Współcze-
śnimusządopieroprzełamaćopórprzeciwnowymideom,apotomnipamiętająjedynie
otych,którebyłynowe.PostulatachwidzisięwfilozofiinapierwszymplanieComte,a
iMarksa,bowiesię,żezanimiposzłynastępnepokolenia.Nadrugimwyobrażasię
Carlyle,a,NewmanaczyKierkegaarda,októrychsięwie,żepóźniejznaleźlioddźwięk,
azaledwiepamiętasięouczniachHamiltona,Cousina,Herbarta,Hegla,októrychwie
się,żebylitylkouczniami.Wowychnatomiastczasachopiniabyłainna:właśnieoni,ci
uczniowie,bylinajliczniejsi,zajmowalinajwięcejkatedr,najwyżejbylicenieni.Toichfi-
lozofiabyłajstatystyczniebiorącjtypowadlaepoki.Mielijeszczeprzewagęwokre-
sie,którywydałjużComte,a,Milla,Marksa,Kierkegaarda;cizaśbylinaraziecenieni,
anawetzauważani,jedynieprzezniewielkiegrupywspółczesnych.Otymtrzebapamię-
tać,jeślichcesięwprzeszłościfilozoficznejnietylkoodszukaćposiewprzyszłości,ale
takżewidziećtęprzeszłośćtaką,jakąrzeczywiściebyła.
Poglądyfilozoficznewychodząwielokrotniepozasferęfilozofówdoszerszychkół
inteligencji;alewychodzączęściowotylkoinaogółpowoli.Przeważniedłuższyokres
dzielipowstaniepogląduodjegorozpowszechnienia.DlategoteżwXIXw.poglądyspe-
cjalistówbywałyinneniżogółu.Specjaliściwyznawalitakie,którejeszczedoogółunie
