Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
38
FAZAPIERWSZA:1830–1860
ROLAJ.ST.MILLA.Należałniedotych,coinicjująidee,leczcojewykańczają.Scalił
poszukiwaniaipomysływielupokoleńempirystów
,obejmującprzytymtakszerokizakres
zagadnień,jakprzednimjedentylkoHume.Jegowłasneoryginalnemyślidotyczyłyraczej
szczegółówizastosowań,służyłyprzezwyciężeniujednostronnościwdotychczasowymem-
piryzmie.Takbyłozwłaszczawetyce,aleiwlogicerozwójjegoszedłwkierunkuunikania
skrajności,obokindukcjiznajdowałbądźcobądźmiejscedladedukcji.GdyJamesMillwzo-
remHobbesadziejeludzkieuzależniałwyłącznieodinteresówmaterialnych,ahistorycy
MacaulayiMackintoshwystąpiliprzeciwniemu,JohnStuartprzyznałracjęim,anieojcu.
Byłpowołanydotego,byzbliżyćdosiebiesposobymyśleniaXVIIIiXIXw.,
wszczególnościnaturalistycznypunktwidzeniaosiemnastegoihistorycznydziewiętna-
stego.Doszedłdoprzekonania,żeprawdyempiryzmu,któreradykałowiefilozoficzni
mielizabezwzględneiwieczne,sąrównieżwzględne,żeionesą,jakwszystkieprawdy,
wytworemwarunkówhistorycznych.
Wcześnieopracowałnajogólniejszezagadnieniateoretycznejfilozofii,poteminte-
resowałsięwięcejsprawamiszczegółowymiipraktycznymi.Przedewszystkimwalczył
wswychpismachowolność.Wparlamenciereprezentowałbezkompromisowylibera-
lizmizniezwykłąodwagącywilnąbroniłsprawnajtrudniejszych.Jeślibroniłempiry-
zmu,tonietylkozpowodujegozaletteoretycznych,aletakżeidlatego,żegouważałza
najwłaściwszepodłożeakcjiliberalnejireformatorskiej:reformatorbowiem,chcący
przeprowadzićzmianywustrojuspołecznym,musisambyćprzekonanyimusimóc
przekonaćinnych,żeustrójpanującyniejestnietykalny.Awłaśnieempiryzmuczy,że
niemarzeczynietykalnych,boniemakoniecznych.
NASTĘPCY.KompromisowośćiżyciowośćpoglądówMillaprzyczyniłysiędowiel-
kiegoichrozpowszechnienia.Wlatach1850–1880zapanowałwśródinteligencjieu-
ropejskiej„duchpozytywny”,dążeniedouwolnieniafilozofiiodczynnikówmetafizycz-
nychczy„metempirycznych”(jakjenazywałLewes).PatronamitegoruchubyliComte
iMill:nazwę„pozytywizmu”wziąłonodComte,a,aletreśćraczejodMilla.Ciężkie
dziełaComte,amałoktoznał,natomiastMillaczytaliwszyscy.Licznyzastępmyślicieli
wAngliiinakontynencieposzedłjegotorem.WAngliinajbliżsibylimu:psychologo-
wieA.Bain(1818–1903),profesorwAberdeen,iJ.Sully(1842–1923),profesor
wLondynie,logikJ.Venn,historycyH.Th.Buckle(1821–1862),autorsłynnej
HistoriicywilizacjiwAnglii,1857–1861,iW
.E.H.Lecky(1838–1903),badaczdziejów
racjonalizmu.ZbliżałsiędońrównieżetykHenrySidgwick(1838–1900),profesor
wCambridge,autorznanychMetodetyki,1875.
Empiryzmsprzymierzonyzpozytywizmem(aniebawemizewolucjonizmem)
opanowałnaprzeciągparupokoleńumysłowośćEuropy.Byłytodoktrynyproste
wswychzałożeniach,operującewyraźnymifaktami,łatwedoprzyswojenia.Wprawdzie
dośćbyłozawodowychfilozofów,którzysięnanieniegodzili,aleszerokiesferyinteli-
gencjizaufałyimcałkowicieiprawiekażdyświatlejszyczłowiekwdrugiejpołowie
XIXwiekubył„pozytywistą”.
