Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
J.ST.MILLIEMPIRYZM
39
OPOZYCJA.Wszakżeitedoktrynynieokazałysięwieczne,onetakżewywołałyopo-
zycję.WystąpiłanawetwsamejAngliiijużzażyciaMilla.Wszóstymlatdziesiątku
ataknajegoempirystycznąlogikępoprowadziłW
.St.Jevons,uczeńBoole,a,jednego
ztwórcówlogikimatematycznej.PojawilisięteżwówczaswAngliihegliści,których
spekulatywnaimetafizycznafilozofiabyławjaskrawymprzeciwieństwiedoempiryzmu
Milla.Anapostawężyciowąogółu,długopozostającąpodprzemożnymwpływemMil-
la,zaczęłyuzyskiwaćwpływprądyzupełnieinne,irracjonalistyczne:wszczególności
Carlyle,akultbohaterów,Ruskinakultpiękna,Newmanakultwiary.
TRZYEMPIRYZMY.Nazwa„empiryzmu”bywadawanaróżnymteoriom;wszyst-
kieonestojąogólnienastanowiskuwyłącznościdoświadczeniawpoznaniu,ale
wszczegółachtwierdzącoinnego:
1.Empiryzmgenetyczny,czylipsychologiczny,twierdzi,żecaławiedza,
którąjednostkaludzkaposiada,pochodziwyłączniezdoświadczenia;niemasądów
wrodzonych,wszystkiesąnabyte.TakibyłempiryzmLocke,aiCondillaca:radykalny
uCondillaca,którydoświadczenieutożsamiałzwrażeniamizmysłowymi(sensualizm),
aumiarkowanyuLocke,a,któryuznawałteżdoświadczeniewewnętrzne.Przeciwień-
stwemtegoempiryzmujestnatywizm,przekonany
,żejednostkiposiadająsądywrodzone.
2.Empiryzmepistemologicznytwierdzi,żedoświadczeniestanowijedyne
kryteriumwiedzyprawdziwej.Sądyjednostkipochodzązróżnychźródeł,sąwśród
nichtakżewrodzoneiwytworzoneprzezwyobraźnię,aleprawdziwesątetylko,któresą
opartenadoświadczeniu.Locke,uchodzącyzaklasykaempiryzmu,niebyłempirystą
wtymznaczeniu;twierdził,żezdoświadczeniapochodząwszystkiewyobrażenia,zarów-
noprawdziwe,jakfałszywe,atylkorozummożerozstrzygnąć,któreznichsąprawdziwe.
3.Empiryzmmetodologicznytwierdzi,żejeślinaukamazawieraćtwierdze-
niaprawdziweiużyteczne,toniepowinnarobićnicinnego,jaktylkostwierdzać
danedoświadczeniaiuogólniaćjeindukcyjnie.Klasykiemtakiegoempiryzmubył
F.Bacon,aprzeciwieństwemjegometodologiibyłametodologiaKartezjusza,domaga-
jącasię,bynaukaopierałasięnaaksjomatach,któresąoczywisteiprzetopewne,iby
znichdedukcyjniewyciągaładalszetwierdzenia.
Uniektórychmyślicielitetrzyempiryzmyłączyłysięzesobą.TakbyłouobuMil-
lów.JamesMillusiłowałspecjalnieudowodnićempiryzmpsychologiczny,sądząc,że
zniegowynikająobainne.AznówJ.St.Millrozwijałempiryzmmetodologiczny.Kon-
tynuowałtradycjęBacona,jednakżewformiebardziejumiarkowanej.Twierdziłwraz
znim,żenaukapowinnabraćprzesłankijedyniezdoświadczenia,natomiastniemako-
nieczności,byograniczałasiędoindukcji.Empiryzmnieimplikujeindukcjonizmu;od-
rzucajedyniededukcjęznieempirycznychprzesłanek.IlogikaMillamiaładziałdeduk-
cjitaksamojakindukcji.Byłatonowa,umiarkowana,po-Millowskapostaćempiryzmu
metodologicznego.
Nazwa„empiryzmu”bywaniekiedydawanatakżetymteoriom,którewpozna-
niudomagająsiętylkoudziałudoświadczenia,aleniepretendujądojegowyłącz-
