Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
storyczny,3)praceocharakterzeregionalnym(Su-
chodolski1977:584–594).
Dużąrolęwrozwojuzainteresowaniaspołeczne-
gogeografiąodegraładziałającawlatach1773–1794
KomisjaEdukacjiNarodowej.Wzakresienauczania
szkolnegozaleciłaonam.in.„położenieszczególne-
gonaciskunanaukiścisłe,geografięihistorię”.Nic
zatemdziwnego,żekoniecXVIIIw.zaowocował
pojawieniemsięróżnychpodręcznikówszkolnych
zzakresugeografii.Poziomtychwydawnictwnie
zawszebyłwysoki,alewszystkimautoromprzy-
świecałaideaszerzeniawśródmłodzieżywiedzy
geograficznej.WpierwszejpołowieXIXw.ukazało
hsięwPolsceprawie100tytułówgeograficznych
(Harasimiuk1992:83),jakchoćbydziełkoJózefa
UldyńskiegoGeografiastarożytnastosowanadodzisiey-
szeyzkrótkąwiadomościąochronologiipodługprzedniej-
szychwtymwzględziewzorów,dlapożytkuucząceysię
młodzi,ięzykiempolskimogłoszona(1819)czymało
znaneiwydaneanonimowopraceJeografia(1829)
orazJeografiadladziecizdołączeniemhistorycznychwia-
domości(1830).Przynajmniejkilkaznichdochwili
obecnejcieszysięwysokąocenąbadaczy(tamże:
141–147).
Ważnąrolęwreformowaniuszkolnictwainauki
odegrałHugoKołłątaj(1750–1812),jedenztwórców
KomisjiEdukacjiNarodowej,reformatorirektor
AkademiiKrakowskiej.Pracezwiązanezgeografią
pisałgłówniepodczaspobytuwwięzieniuaustriac-
kimwOłomuńcuwlatach1795–1802,aukazały
sięonedopieropojegośmierci.Przedewszystkim
należywymienićRozbiórkrytycznyzasadhistoriiopo-
czątkachroduludzkiego(1842).Tytuł,nadanyprzez
wydawcę,anieprzezsamegoautora,nieoddaje
wpełnitreścidzieła,jakożeKołłątajpoświęciłje
przedewszystkimnaukomoZiemi.Uważasięgo
zatwórcętegoterminuwjęzykupolskim(Staszew-
ski1966:277).WacławNałkowski(1951:222,225)
pisałw1901r.,żedziełoKołłątajastanowi„pełen
rozległychwidnokręgówiniepospolitejgruntow-
nościwykładgeografiifizycznejogólnej,odpowiada-
jącyduchowidzisiejszejgeografiiumiejętnej”ipo-
równywałjezKosmosemAlexandraHumboldta
15
.
Podkreślasięteż,żedziełoKołłątaja„jestwistocie
wielkimsystememgeografiiogólnej,pełnymświe-
żychitwórczychmyśli[…],[zaś]analiząwpływów
środowiskanaspołeczeństwadajepodwalinypodwa-
linypodsystemantropogeografiiwyprzedzająctym
rektorUJwlatach1783–1786,mal.Z.Pabisiak,
ok.1960,olej,pł.(zbioryMuzeumUJ)
HugoKołłątaj.Reformatoruczelni,
sposobemnietylkoK.Rittera,alenawetRatzla”
(Pawłowski,Romer1964:594).
W2.poł.XVIIIw.pojawiłasięseriapodręczników
autorstwaKarolaWyrwicza(1717–1793),głównie
przeznaczonadlaszkół.Należytuwymienićzwłasz-
czaGeografięczasówteraźniejszych
16
(1768).Byłalek-
turązalecanąprzezKomisjęEdukacjiNarodowej.
PracęWyrwiczauważasięzapierwsząpolskągeo-
grafiępolityczną.Zdaniemniektórychbadaczyrok
wydaniaGeografii...otwieraokresnaukowychpocząt-
kówgeografiiekonomicznejwnaszymkraju(Fle-
szar1962:12).
Jednymznajważniejszychwydarzeńwdziejach
polskiejgeografiiprzełomuXVIII/XIXw.byłouka-
15
PrzyomawianiupracyKołłątaja,wprzypisie3Nałkowskipo-
dałbłędnietytułjakoBadaniahistoryczne.Jesttowrzeczywisto-
ścitytułdodatkowy,wymienionywinnymmiejscuniżstrona
tytułowadzieła.
16
NastępnewydaniaukazywałysięjakoGeografiapowszechnacza-
sówteraźniejszych.
B
AROK
.O
ŚWIECENIE
35
