Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
nawyspiepodporządkowanegosobieniepodległego
państwa.Biorącjeszczepoduwagęwielkązażyłość
Beniowskiegoztutejszymiplemionami,Francuzi
zwolniligozesłużby.Wrezultaciepodjąłznimi
walkę.Zginąłnawyspiew1786r.podczasjednej
zpotyczekzbrojnych.Wydarzeniemliterackimepo-
kistałysięjegoPamiętniki(wyd.londyńskie1790,
polskiedopiero1898).Zawierałyonewiadomości
onieznanejwyspie,którejwnętrze„odkrył”dopiero
Beniowski.
Nakontynentafrykańskidotarłrównieżwla-
tach1779,1784i1791JanPotocki(1761–1815).
PodróżniktenodbyłteżwielewędrówekwAzji.
Ogółempozostawiłponad30rozprawnaukowych
związanychzwyprawami.Wreszciepodkoniectego
stulecia(1776–1784)wAmerycePółnocnejpojawił
sięTadeuszKościuszko(1746–1817).Zasłynąłm.in.
jakogenialnybudowniczyfortyfikacjiobronnych
iwykonawcawieluopracowańkartograficznychnie-
którychrejonówdzisiejszychStanówZjednoczonych.
Niektóreztychmapmiałycharakterpionierski.
NaprzełomieXVIII/XIXstulecia(1797–1807)po-
dróżowałpoStanachZjednoczonychJulianUrsyn
Niemcewicz(1758–1841),dziękiktóremumamy
pierwszypolskiopiswodospaduNiagara.Wartoteż
podkreślić,żepierwszeopracowaniatypumonogra-
ficzno-przewodnikowegopoKaliforniiwyszłyspod
pióraPolaków–FeliksaPawłaWierzbickiego(1849)
orazAleksandraJanaHołyńskiego(1853).Wpo-
wszechnejświadomościgeograficznejPolakówraczej
małoznanajestpostaćJerzegoAdamaForstera
(1754–1794),któryuczestniczyłwdrugiejpodróży
dookołaświataJamesaCooka(1772–1775).Urodzo-
nywpobliżuGdańska,zawszepodkreślałswojąpol-
skość(przedśmierciąpisałdopruskiegoministra
„[…]urodziłemsięnaziemipolskiejomilęod
Gdańskaiopuściłemtążziemięrodzinną,gdyprze-
szłapodpanowaniepruskie,awięcniejestemPrusa-
kiem[…]”(Kietlicz-Wojnacki1980:129).Wykładał
nauniwersyteciewWilnie.Przeciwnikpolitykipru-
skiej,byłwopozycjidorząduniemieckiego,za
coogłoszonogozdrajcąiwyznaczononagrodę100
dukatówzajegogłowę.Choryiopuszczonyprzez
wszystkichzmarłwParyżu.
OkreszaborówodznaczasięaktywnościąPolaków
wzakresieprowadzeniaobserwacjiibadań,zwłasz-
czanaobszarachAzji.Polacy,znajdującysiępodza-
boremrosyjskim,przymusowo(zesłanie,wcielenie
doarmii)lubdobrowolnie,przemierzaliwielkie
obszarySyberii,AzjiCentralnejiZakaukazia.Prowa-
dzilipomiarylubszczegółowenotatki,któresązna-
czącymiprzyczynkamidonaukowegopoznaniatych
obszarów.
JózefChodźko(1800–1881),jakooficerarmii
rosyjskiej,w1840r.organizujepomiarygeodezyjne
Kaukazu.W1850r.bierzeudziałwwyprawie
naszczytgóryArarat,uważanejzaświętągóręOr-
mian.ZdobyłjąjakopierwszyPolak.Wsłużbiero-
syjskiejprowadziłdo1865r.pracegeograficzne,
geodezyjneitopograficzne.WspółpracowałzRosyj-
skimTowarzystwemGeograficznymwPetersburgu
ijegoOddziałemKaukaskimwTyflisie.DodziśRo-
sjaniepodkreślająjegowielkiezasługidlapoznania
Kaukazu.DopoznaniageograficznegoSyberiiwielce
przysłużyłsięAleksanderCzekanowski(1833–1876).
ZesłanynaSyberiępopowstaniustyczniowym,swój
pobytrozpocząłnadBajkałem.Regionowitemu
poświęciłwielestudiów.Pozwoliłyonenaprzed-
stawienienowegopoglądunabudowęgeologiczną
Przybajkala,zacow1870r.RosyjskieTowarzystwo
Geograficzneprzyznałomuzłotymedal.Wlatach
1869–1872prowadziłbadaniawguberniirkuckiej,
opracowującipublikującpierwsząmapęgeolo-
gicznątegoobszaru.W1873r.poprowadziłwielką
wyprawęRosyjskiegoTowarzystwaGeograficznego
napółnocSyberiiwceluzbadaniaobszarówźró-
dłowychrzekDolnejTunguzkiiOlenioku.Wrok
późniejCzekanowskipowróciłnateobszaryzkolej-
nąwyprawą.
ZnaczącywkładwpoznanieSyberiimaJanCzer-
ski(1845–1892),równieżzesłanieczaudziałwpo-
wstaniuw1863r.Wlatach1873–1876prowadził
badaniawGórachSajańskich,awokresie1877–1881
kontynuujebadaniarozpoczęteprzezA.Czekanow-
skiegonadjezioremBajkał.Wreszciewlatach1891–
–1892organizujewyprawęnapółnocno-wschodnie
krańceSyberii,badającdorzeczarzekIndigirkiiKo-
łymy.Wwynikutrudówtejekspedycjizmarłzwy-
cieńczeniawjejtrakcie.Wuznaniuzasługjego
nazwiskiemnazwanonajwyższepasmogórskiewtej
27
Dokładnieniewiemy,kiedypierwsiPolacypojawilisięwAme-
rycePółnocnej.Pomijająclegendy,wiadomo,żew1608r.osad-
nicypolscyzWirginiiuratowaliżyciekapitanowiJohnowi
Smithowi.WXVIIw.znalazłasiętutajsporagrupaskazanych
nabanicjębracipolskich(Burkot,1988:186).
P
ODRÓŻEIWYPRAWYGEOGRAFICZNE
55
